سایت مرکز فقهی


شرطیت طهارت و مانعیت نجاست در عبادات


سال نشر: 
1395
زبان: 
دسته بندی: 
گروه علمی: 
گروه فقه و اصول
شابک: 
978-600-388-047-4
قطع: 
رقعی (شومیز)
حجم صفحات: 
312
نوبت چاپ: 
اول
  • معرفی اثر: 

    بسم الله الرحمن الرحيم

    الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی سیدنا ونبینا أبی القاسم محمد وعلی آله الطیبین الطاهرین ولعنة الله علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین

    موضوع مهم شرطیت طهارت یا مانعیت نجاست در عبادات که به تناسب در اصول در مباحث استصحاب و در فقه در کتاب الطهارة مورد بحث قرار گرفته است، نیازمند آن بود که به صورت جامع و کامل در ضمن یک رسالة مستقل به نحو مبسوط مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد. حقیر این موضوع را در بحث‌های خارج اصول تا اندازه‌ای مورد بحث قرار دادم و در نهایت به فاضل ارزشمند و محقق پرتلاش، جناب مستطاب حجة‌الاسلام آقای شیخ فضل‌الله غلامعلی‌تبار دامت افاضاته که از دانش‌پژوهان مرکز فقهی ائمه اطهار(عليهم السلام) می‌باشند، پیشنهاد نمودم تا این موضوع را به صورت مستوفی و کامل مورد پژوهش قرار دهند. خداوند متعال را شکرگزارم که این هدف تحقیق یافت و بحمدالله در مدارج علمی مدیریت حوزه علمیه قم به عنوان رسالة سطح چهار حائز بهترین نمره گردید. ضمن تبریک این امر به ایشان، امید دارم که این عمل مورد رضایت صاحب اصلی حوزه‌های علمیه، امام زمان(عجل) قرار گیرد. ان شاء‌ الله.

    محمدجواد فاضل لنکرانی
    9/3/1395

  • فهرست مطالب: 
    مقدمه 11
    پیش‌گفتار 13
    بخش اول: مفاهیم و کلیات 19
    فصل اول: مفاهیم 21
    گفتار اول: مفهوم طهارت 23
    امر اول: طهارت در لغت 23
    امر دوم: طهارت در اصطلاح 25
    امر سوم: فرق طهارت حدثی و خبثی 26
    گفتار دوم: مفهوم نجاست 31
    امر اول: نجاست در لغت 31
    مطلب اول: کثرت استعمال 32
    مطلب دوم: تصریح اهل لغت 37
    امر دوم: نجاست در اصطلاح 38
    امر سوم: نوع تقابل طهارت و نجاست 39
    گفتار سوم: مفهوم شرطیت 44
    امر اول: شرطیت در لغت 44
    امر دوم: شرطیت در اصطلاح 45
    امر سوم: فرق بین شرطیت، جزئیت، مانعیت و قاطعیت 50
    مقام اول: فرق جزئیت و شرطیت 50
    مقام دوم: فرق شرطیت و مانعیت 52
    مقام سوم: فرق مانعیت و قاطعیت 52
    گفتار چهارم: مفهوم عبادات 54
    امر اول: عبادات در لغت 54
    امر دوم: عبادات در اصطلاح 56
    فصل دوم: کلیات 59
    گفتار اول: اقسام طهارت 61
    امر اول: طهارت حدثی 62
    امر دوم: طهارت خبثی 66
    گفتار دوم: اقسام نجاست 70
    گفتار سوم: امکان اجتماع شرطیت شی با مانعیت ضد آن 75
    امر اول: امکان اجتماع در تکوینیات 76
    امر دوم: امکان اجتماع در تشریعیات 77
    بخش دوم: بیان اقوال و ادله در شرطیت و مانعیت 79
    فصل اول: بیان اقوال 81
    قول اول: شرطیت طهارت خبثیه 81
    1. شرطیت طهارت 82
    2. شرطیت احراز طهارت 85
    3. شرطیت طهارت معلومه 87
    4. شرطیت طهارت ظاهری 90
    5. شرطیت مطلق طهارت 91
    6. شرطیت طهارت و ازاله نجاست 94
    قول دوم: مانعیت نجاست معلومه 101
    قول سوم: مانعیت نجاست بدون معذر 106
    فصل دوم: بیان ادله 111
    مقام اول: مقام ثبوتی 111
    احتمال اول: بودن طهارت واقعی شرط واقعی... 112
    احتمال دوم: بودن طهارت واقعی شرط واقعی... 114
    احتمال سوم: بودن احراز وجدانی طهارت واقعی... 115
    احتمال چهارم: مانعیت نجاست معلومه 116
    احتمال پنجم: مانعیت نجاست بدون معذر 117
    مقام دوم: مقام اثباتی 119
    گفتار اول: ادله شرطیت طهارت 121
    دلیل اول: آیات قرآن 121
    آیه اول: آیه تطهیر ثیاب 122
    آیه دوم: آیه هجران رجز 138
    مطلب اول: تفسیر لغوی «رجز» به عذاب 142
    مطلب دوم: استعمال‌های قرآنی 143
    مطلب سوم: فضای نزول آیه 144
    مطلب چهارم: تفسیر روایی «رجز» به «بت‌ها» 144
    دلیل دوم: روایات 146
    روایت اول: صحیحه اول زراره 146
    روایت دوم: صحیحه دوم زراره 157
    روایت سوم: صحیحه حلبی 171
    روایت چهارم: صحیحه سوم زراره 179
    روایت پنجم: موثقه ابن بکیر 183
    دلیل سوم: اجماع 186
    گفتار دوم: ادله مانعیت نجاست 193
    دسته اول: روایات معلّل 194
    روایت اول: صحیحه خیران 195
    روایت دوم: صحیحه ابن سنان 208
    روایت سوم: صحیحه بکیر 212
    روایت چهارم: موثقه عمار ساباطی 215
    روایت پنجم: روایت ابی یزید 221
    روایت ششم: روایت نمیری 223
    دسته دوم: روایات مشروط 225
    روایت اول: معتبره عبدالرحمن 226
    روایت دوم: صحیحه وهب 230
    روایت سوم: صحیحه عبدالله بن سنان 233
    روایت چهارم: موثقه ابن زیاد 234
    روايت پنجم: صحیحه اول ابن مسلم 236
    روایت ششم: صحیحه ابی بصیر 236
    روایت هفتم: صحیحه عل 237
    روایت هشتم: صحیحه دوم ابن مسلم 238
    دسته سوم: روایات مستثنی 240
    استثنای اول: خون‌های قروح و جروح 240
    استثنای دوم: خون‌های کمتر از درهم 242
    استثنای سوم: لباس‌های کوچک نجس 242
    بخش سوم: تنبیهات و ثمرات شرطیت و مانعیت 249
    فصل اول: تنبیهات مسأله 251
    تنبیه اول: مانعیت صرف الوجود یا مطلق الوجود نجاست 253
    امر اول: اقوال فقیهان 254
    امر دوم: ادله فقیهان 255
    تنبیه دوم: مقایسه جعل امور تشریعی با امور تکوینی 270
    امر اول: اقوال فقیهان 270
    امر دوم: ادله فقیهان 271
    تنبیه سوم: تصحیح نماز در لباس یا بدن مشکوک با لا تعاد 275
    صورت اول: صورت علم 276
    صورت دوم: صورت غیر علم 277
    تنبیه چهارم: تعمیم حکم به مطلق نجاسات 278
    فصل دوم: ثمرات مسأله 281
    ثمره اول: جریان اصل برائت 282
    ثمره دوم: جریان استصحاب عدم ازلی 283
    خاتمه: جمع‌بندی مطالب 287
    فهرست منابع 290
  • مقدمه: 

    یکی از مباحث کاربردی در فقه عبادات، مسأله شرطیت طهارت و مانعیت نجاست است، و مقصود از عنوان شرطیت طهارت، شرطیت طهارت خبثی است نه مطلق طهارت. به این بیان که در میان فقهای امامیه اتفاق نظر است که طهارت حدثی، که وضو، غسل و تیمم است، در صحت نماز و طواف واجب، شرط می‌باشد؛ به نحوی که حتی اگر مکلف یقین به حصول طهارت حدثی داشته باشد و با همان یقین وارد نماز بشود و بعد از اتمام نماز، متوجه شود که نمازش بدون طهارت حدثی بوده و در واقع جهل مرکب داشته است، در این فرض، به فتوای فقهای امامیه باید در داخل وقت اعاده و در خارج وقت، قضا بکند.

    بنابراین مقصود از شرطیت طهارت در محل بحث، که عده‌ای از بزرگان امامیه معتقد شده‌اند، همان شرطیت طهارت خبثی است. یعنی همان‌طوری که طهارت از حدث شرط صحت نماز و طواف می‌باشد، آیا طهارت از خبث نظیر طهارت لباس یا بدن از خون شرط صحت عبادت می‌باشد، به نحوی که قبل از ورود به عبادت، تحقق شرط مذکور باید احراز شود یا خیر؟ پاسخ به سوال مذکور عنوان اولی است که در این نوشتار بررسی می‌گردد.

    عنوان دومی‌‌ که در موضوع کتاب به آن پرداخته شده، مانعیت نجاست است. مقصود آن است که طهارت خبثی به خلاف طهارت حدثی، شرط صحت عبادات نیست، بلکه نجاست مانع است. به بیان اینکه اگر مکلف طهارت خبثی را احراز نکرده باشد، تا هنگامی که علم به نجاست نداشته، می‌تواند وارد نماز شود. البته جواز ورود به عبادت طبق نظریه‌ی صحیح یعنی مانعیت نجاست معلومه می‌باشد، اما بنابر مانعیت نجاست بدون معذر، ورود به عبادت نیازمند حجت شرعی است.

    عنوان سوم در این کتاب واژه عبادات است. مقصود از عبادات امور تعبدی یا واجبات تعبدیه می‌باشد. یعنی اموری‌ که آوردن آنها مشروط به قصد قربت است، به نحوی که آنها دخیل در غرض مولی در امتثال تکلیف می‌باشند، نظیر نماز و طواف.

    بنابراین در تببین عنوان کتاب «شرطیت طهارت و مانعیت نجاست در عبادات» می‌توان گفت در امور عبادی که نیاز به قصد قربت است، تنها نجاست خبثیه معلومه مانعیت دارد، نه اینکه طهارت خبثی نظیر طهارت حدثی شرطیت داشته باشد.

    در اهمیت مسأله شرطیت و مانعیت همین بس که اگر برای فقیهی بعد از دقت در ادله به ویژه در روایات، اطمینان حاصل شد که در صحت عبادات نظیر نماز و طواف واجب، طهارت خبثی شرط نیست و نجاست خبثیه معلومه مانعیت دارد، نتیجه‌اش همان تسهیل بر بندگان است، ولی اگر بعد از تفحّص روشن شود که طهارت خبثی مانند طهارت حدثی شرط صحت عبادات است، در صورت نیاوردن نماز با این شرط، نماز نیاز به اعاده در داخل وقت یا قضا در خارج وقت دارد. هدف از تأليف پیش رو اثبات مانعیت نجاست معلومه در عبادات است که در فرض شک در نجاست یا در فرض غفلت از نجاست، می‌توان به این شک اعتنا نکرد، همانطوری‌که عده‌ای از بزرگان نظیر: محقق نراقی، شیخ محمدحسن نجفی، محقق نائینی و سید خوئی (رضوان الله تعالی علیهم) بدین نظریه معتقد‌ند.

    درباره پیشینه تحقیق می‌توان بیان کرد در ارتباط با موضوع «شرطیت طهارت و مانعیت نجاست در عبادات»، حتی مقاله‌ای یافت نشده است و تنها بعضی‌ فقیهان نظیر محقق نائینی(ره) و سید خوئی(ره) در موضوع «صلات در لباس مشکوک» رساله‌ای جداگانه نوشته‌اند و در ضمن بحث از آن، اشاره‌ای به بحث مذکور داشته‌اند و می‌توان گفت به صورت مبسوط به بحث شرطیت طهارت و مانعیت نجاست، به ویژه مباحث روایی‌ آن، به صورتی‌ که در کتاب حاضر مطرح شده، پرداخته نشده ‌است و در این میان می‌توان تنها حضرت امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) و شهید سید محمد باقر صدر(رضوان الله تعالی علیه) را نام برد که مختصری به بحث روایی آن پرداختند و نیز استاد محترم حضرت آیت الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی(مدّ ظله) که به مناسبت بحث از حقیقت احکام وضعی، در بخش استصحاب، ذیل صحیحه دوم زراره به این بحث پرداخته‌اند. از این‌رو کتاب حاضر در بحث شرطيت طهارت و مانعيت نجاست به ویژه در تتبع روايات آن از طراوت و پویایی خاصی برخوردار است.

    شایان ذکر است کتاب مذکور از سه بخش تشکیل شده که عبارت است از: مفاهیم و کلیات، اقوال و ادله در شرطیت و مانعیت و تنبیهات و ثمرات آن. بخش اول کتاب به تبیین مفاهیم نظیر: طهارت، نجاست، شرطیت، مانعیت و عبادات در لغت و اصطلاح و نیز به بررسی اقسام طهارت و نجاست و امکان اجتماع شرطیت طهارت با مانعیت ضد آن، پرداخته است و بر این مطلب تأکید کرده است که به سبب اینکه جعل و اعتبار هر یک از شرطیت طهارت و مانعیت نجاست موجب لغویت اعتبار دیگری می‌شود، نمی‌توان آن دو با هم اعتبار شود.

    بخش دوم کتاب به بررسی اقوال و ادله فقیهان امامیه در مسأله «شرطیت طهارت و مانعیت نجاست» پرداخته و بیان کرده است که آنان در مجموع سه نظریه متفاوت بیان داده‌اند که عبارت است از: شرطیت طهارت خبثیه، مانعیت نجاست معلومه و مانعیت نجاست بدون معذر. تعابیر فراوان دسته اول فقهیان از قبیل: شرطیت طهارت، شرطیت احراز طهارت، و امثال آن، به شرطیت احراز مطلق طهارت خبثیه برمی‌گردد.

    در ادامه به بررسی ادله شرطیت طهارت و مانعیت نجاست که عبارت است از: آیات قرآن، روایات معصومان(عليهم السلام) و اجماع فقیهان (رضوان الله تعالي عليهم) پرداخته و سپس تمامی آن ادله نقد کرده است و بعد از نقد و بررسی ادله شرطیت، در تبیین و تحلیل مانعیت نجاست، روایات مانعیت نجاست به سه دسته تقسیم کرده و آن سه دسته عبارت است از: روایات معلل، روایات مشروط و روایات مستثنی. همه این دسته از روایات، دلالت بر مانعیت نجاست معلومه دارد و این روایات به حدی زیاد است که اطمینان به قول دوم حاصل می‌شود و نیازی به مراجعه به ادله فقاهتی در مقام نیست، و بر فرض مراجعه، به مقتضای اصل برائت در کلفت زائد، حکم به مانعیت نجاست می‌شود.

    بخش سوم کتاب به تنبیهات مسأله مذکور می‌پردازد که عبارت است از: مانعیت صرف الوجود یا طبیعت ساریه نجاست، کیفیت جعل شارع در امور تشریعی، تصحیح نماز در لباس یا بدن مشکوک با لاتعاد و عمومیت حکم نسبت به تمام نجاسات. در پایان کتاب نیز دو ثمره مهم برای شرطیت طهارت و مانعیت نجاست، که عبارتند از: جریان اصل برائت و استصحاب عدم ازلی، ذکر شده است.

    قبل از ورود به اصل بحث، لازم است به رسم ادب و احترام از تلاش‌های فراوان استادان گران‌قدر، که سالیانی چند از محفل دانش ایشان بهره برده‌ام، تشکر کنم؛ به ویژه از استادان محترم آیت‌الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی، آیت‌الله حاج سید محمد حسینی طه (کاهانی)، آیت‌الله حاج شیخ محمدتقی شهیدی‌پور و آیت‌الله حاج شیخ رجبعلی مغیسه (دامت برکاتهم) که زحمت‌های فراوانی در هدايت و راهنمایی کتاب حاضر مبذول داشته‌اند.

    از خداوند متعال برای تمامی اساتید معزّز و مکرم، به ویژه برای استاد محترم حضرت آیت‌الله شیخ علی‌اکبر محمدی مازندرانی (دامت برکاته) که به مدت 35 سال، مسوولیّت و سرپرستی حوزه علمیه روحیّه شهرستان بابل را، تنها به امید یک نگاه محبت‌آمیز و یک لبخند رضایت‌بخش مولی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به عهده دارند و در زمینه تحصیل و تدریس طلاب محترم به ویژه اینجانب، نهایت زحمت را متحمل شده‌اند؛ طول عمر با عزت و عاقبت‌بخیری و ورود به بهشت و رضوان الهی را مسألت دارم. همچنین از معاونت محترم مرکز فقهی ائمه اطهار(عليهم السلام) جناب آقای دکتر مقدادی (زید عزه)، که در فرایند نشر کتاب حاضر، اینجانب را مشمول بذل و عنایت خود قرار دادند، تشکر می‌کنم و بدون تردید سامان یافتن این پژوهش، بدون همراهی خانواده‌ام میسور نمی‌شد، از این رو از ایشان که همواره سختی‌های مسیر علم و فقاهت اینجانب را تحمل می‌کند، سپاسگزارم.

    در پایان خطاب به صاحبمان و مولایمان، حضرت بقية الله الأعظم «روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء» عرضه می‌دارم: )يا أيها العزيز مسّنا وأهلنا الضرّ وجئنا ببضاعة مزجاة فأوف لنا الكيل وتصدّق علينا، إن الله يجزي المتصدّقين(، آقا جان هرچند این تحقيق ناقابل در مقابل دریای علم و دانش شما خاندان عترت، «قطره‌ای» در مقابل «اقیانوس بیکران» است، اما به فضل و کرمتان به وجه أحسن از اینجانب قبول بفرمایید.

    گـوشه‌ چـشمی بـه مـن گوشه‌نشیـن کن    کین گوشه‌نشین جز این گوشه پناه ندارد

کليه حقوق اين سايت متعلق به مرکز فقهي ائمه اطهار (ع) است.