سایت مرکز فقهی


شیوه مقاله‌نویسی


سال نشر: 
1390
زبان: 
شابک: 
978-600-5694-13-0
قطع: 
رقعی (شومیز)
حجم صفحات: 
148
نوبت چاپ: 
اول
  • معرفی اثر: 

    دانش، چراغ راه سعادت و تعالی آدمی است و افروختن آن نیازمند کاوش‌های مداوم محققانی است که دل در گروی آگاهی انسان و توانمند‌سازی او دارند از این رو می‌توان مدّعی شد که پژوهش و نگارش، آن‌گاه که در راستای حرکت به سوی صلاح و سداد باشد، در واقع تلاشی است برای اعتلا و سربلندی فرد و جامعه، بی‌گمان رمز و راز مکانت و کرامتی که شریعت مقدس اسلام برای عالمان و اندیشمندان قائل است را باید در این نکته جست‌وجو کرد.

    کامیابی در امر پژوهش و نگارش، هم‌چون هر کار دیگر، نیازمند آگاهی و بهره‌گیری از روش‌ها و رویه‌های خاص آن است بی‌توجهی به بایسته‌های روشی در حوزه تحقیق و نگارش موجب پیدایی مشکلات فراوان در فرایند تحقیق، و ناکامی رد بیان مقصود و اختلال در ارتباط با مخاطب می‌شود در این میانع توجه به اصول و فنون نگارش مقاله، به عنوان یکی از رایج‌ترین قالب‌های ارائه دستاوردهای علمی، از ا همیت و ضرورت بیشتری برخوردار است بر این اساس، یکی از مهم‌ترین وظایف نهادهای علمی و تحقیقاتی آن است که با تهیه و تدون متون آموزشی مناسب در این زمینه یاری‌گر کسانی باشند که گام در مسیر ارزشمند مقاله نویسی نهاده‌اند هر چند درباره روش پژوهش و نگارش آثار گوناگونی منتشر شده است، لیکن جای خالی آثاری که مسئله مقاله نویسی را، به ویژه با روی‌کرد به تحقیقات اسلامی، به صورت تخصصی مطرح کرده باشند هنوز هم در جامعه علمی ما به خوبی محسوس است از این رو باید به هر اثر جدیدی در این راه خیر مقدم گفت.

    رسالت اصلی مرکز فقهی ائمه اطهار عليهم السلام که به اهتمام مرجع عالی‌قدر حضرت آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی قدس سره در سال 1376 بنیان نهاده شده فراهم آوردن بستر مناسب جهت تولید دانش در عرصه فقه و علوم وابسته و تربیت محققان توانمندی است که بتوانند با نگارش آثار علمی به معرفی اندیشه اسلامی و دفاع از مرزهای آن بپردازند. در این راستا، و به منظور دانش‌افزایی پژوهشی محققان این موسسه و دیگر کسانی که در صدد نگارش مقالات علمی هستند، انتشار کتاب حاضر در دستور کار معاونت پژوهشی این مرکز قرار گرفت. تمرکز این اثر بر شیوه مقاله نویسی، همچنین روزآمدی، جامعیت مباحث، و درعین حال، گزیده‌نویسی از جمله ویژگی‌های کتاب حاضر است.

    معاونت پژوهش مرکز ضمن تقدیر از تلاش پدیدآورندگان این اثر؛ آقایان محمدعلی قاسمی و ولی‌الله علیزاده که خود از دانش‌آموختگان و پژوهشگران موفق مرکز هستند و سپاس از حسن توجه و حمایت مسئولین محترم، به ویژه حضرت آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی، کتاب حاضر را به محضر نویسندگان و محققان گرامی تقدیم کرده و امیدوار است انتشار آن علاوه بر غنی نمودن ادبیات این حوزه، موجب اتقان هرچه بیشتر آثار علمی اندیشوران جامعه اسلامی شود.

    معاون پژوهش مرکز فقهی‌ائمه‌اطهار(ع)

    پاییز 1389

  • فهرست مطالب: 

    مقدمه / 13

    پیش‌گفتار / 17

    فصل اول: واژه‌شناسی / 21

    گفتار اول: ماهیت مقاله / 23

    الف ـ تعریف مقاله / 23

    ب ـ رابطه‌ی مقاله با تحقیق و پژوهش / 24

    گفتار دوم: انواع مقاله به اعتبار موضوع / 25

    الف ـ مقاله‌ی ساده‌ی خبری / 25

    ب ـ مقاله‌های الهامی / 26

    ج ـ مقاله‌ی تحقیقی و پژوهشی / 27

    د ـ مقالات نقدی و انتقادی / 28

    1. انـواع نقـد / 28

    نوع اول: نقد مستند / 28

    نوع دوم: نقد محتو / 29

    2. اصول و مبانی مقاله انتقادی / 29

    هـ ـ مقاله ترجمه‌ای / 31

    1. انواع ترجمه / 32

    گفتار سوم: انواع مقاله به اعتبار نشر / 34

    الف ـ مقالات علمی ـ پژوهشی / 34

    ب ـ مقالات علمی ـ ترویجی / 35

    گفتار چهارم: ویژگی‌های مقاله مطلوب / 35

    فصل دوم: اصول نویسندگی و رسالت آن / 37

    گفتار اول: اصول نویسندگی / 39

    1. رعایت انسجام درونی و نظم منطقی مطالب / 39

    2. کاربرد زبان علمی / 40

    3. رعایت نکات دستوری و علامت‌گذاری / 40

    4. صداقت / 40

    5. تنوع / 40

    6. ورود و خروج مناسب / 41

    7. بکارگیری چارچوب و ساختار مطلوب / 41

    8. وحدت روش / 41

    9. ارائه مطالب تحلیلی / 42

    10. روانی مطلب / 42

    11. کوتاه‌نویسی / 43

    12. مخاطب‌شناسی / 44

    13. رعایت عفّت قلم / 44

    14. امانت‌داری / 45

    گفتار دوم: رسالت نویسندگی / 45

    1. مفید بودن / 45

    2. به‌روز بودن اطلاعات / 45

    3. حفظ میراث گذشتگان و ارتقای آن / 46

    فصل سوم: روش‌شناسی مقاله / 47

    گفتار اول: موضوع مقاله / 49

    الف ـ انتخاب موضوع / 49

    ب ـ معیارهای انتخاب موضوع / 50

    ج ـ تعریف و تبیین موضوع / 52

    گفتار دوم: طرح تحقیق / 53

    الف ـ فواید طرح تحقیق / 54

    ب ـ تبیین موضوع / 54

    ج ـ پیشینه‌ی پژوهش / 54

    د ـ ضرورت و اهمیت پژوهش / 55

    هـ‌ ـ سؤال‌های پژوهش / 56

    1. سؤال اصلی / 56

    2. سؤال‌های فرعی / 56

    و ـ تعریف فرضیه و نظریه / 57

    ز ـ ساماندهی مقاله / 57

    گفتار سوم: تعیین روش / 58

    الف ـ روش گردآوری اطلاعات / 58

    1. مطالعه منابع / 59

    2. بیان کلیات و منابع آن / 60

    معنای لغوی / 60

    معنای اصطلاحی / 60

    3. یادداشت‌برداری / 61

    ب ـ روش تدوین اطلاعات / 62

    1. روش خلاق / 62

    2. روش استنادی / 63

    3. روش استدلالی / 64

    نوع اول: استدلال استقرایی / 65

    نوع دوم: استدلال قیاسی / 65

    نوع سوم: استدلال تحلیلی / 65

    نوع چهارم: استدلال با تمثیل / 65

    نوع پنجم: استدلال با علّت و معلول / 66

    نوع ششم: استدلال به روش استنتاج منطقی / 66

    گفتار چهارم: تعیین اهداف / 66

    الف ـ هدف اولیه / 66

    ب ـ هدف نهایی / 67

    1. ارائه‌ی نظریه‌ی جدید / 67

    2. حل مشکل / 67

    فصل چهارم: اجزای مقاله / 69

    گفتار اول: اجزای مقدّماتی / 71

    الف ـ عنوان مقاله / 71

    ب ـ چکیده / 72

    1. انواع چکیده / 72

    2. تفاوت چکیده با خلاصه / 73

    3. نکات لازم در چکیده نویسی / 74

    ج ـ کلیدواژه / 75

    د ـ مقدّمه / 75

    1. اهداف کلی مقدّمه / 76

    2. نکاتی در مورد مقدمه / 76

    گفتار دوم: جزء اصلی (پیکره) / 77

    الف ـ تنظیم یادداشت‌ه / 78

    ب ـ تنظیم و ارائه پیکره مقاله / 78

    ج ـ روش تنظیم پیکره / 79

    گفتار سوم: اجزای پایانی / 80

    الف ـ نتیجه‌گیری / 80

    ب ـ فهرست منابع / 80

    فصل پنجم: ارجاعات / 81

    گفتار اوّل: ارجاع دادن / 83

    الف ـ فواید ارجاع / 83

    ب ـ اطلاعات مربوط به ارجاع / 84

    گفتار دوم: انواع ارجاعات / 85

    الف ـ ارجاع درون متنی / 85

    شیوه نخست / 85

    شیوه دوم / 86

    شیوه سوم / 87

    فهرست منابع این شیوه / 88

    ب ـ ارجاع یا پانویسی (پاورقی) / 88

    1. ارجاع به کتاب / 89

    2. ارجاع به کتاب با مشخصه‌های ناقص / 91

    3. تألیف نهادی و سازمانی / 92

    4. ارجاع به ترجمه‌ی کتاب / 93

    5. ارجاع به پایان‌نامه / 93

    6. ارجاع به تقریر / 93

    7. ارجاع به مقاله / 94

    ج ـ ارجاع واحد / 95

    گفتار سوم: تذکراتی درباره‌ی ارجاعات / 96

    فصل ششم: سرنوشت مقاله / 99

    گفتار اول: مراحل ارزیابی / 101

    الف ـ ارزیابی مقاله / 101

    ب ـ سرنوشت مقاله پس از ارزیابی / 102

    ج ـ پذیرش و چاپ مقاله / 103

    د- پذیرش برای چاپ پس از اصلاحات / 104

    هـ‌ ـ ردّ مقاله / 105

    گفتار دوم: مجلات / 107

    الف ـ ارکان یک مجله / 107

    1. مدیر مسؤول / 107

    2. سردبیر / 107

    3. هیأت تحریریه / 108

    4. مدیر اجرایی / 108

    5. ارزیابان / 108

    ب ـ انواع نشریات علمی / 109

    1. مجله ISI / 109

    2. مجله‌ی علمی ـ پژوهشی / 109

    3. مجله‌ی علمی ـ ترویجی / 110

    4. مجله‌ی بدون رتبه / 110

    5. مجله‌ی ترجمه‌ای / 110

    6. مجله‌ی آموزشی / 110

    ج ـ معرّفی مجلات علوم انسانی / 111

    فصل هفتم: نکتـه‌ه / 113

    1. توکّل به خد / 115

    2. اعتماد به‌نفس و خودباوری / 116

    3. علاقه و اعتقاد به کار نگارش / 116

    4. روحیه انتقادپذیری / 117

    5. مشورت با صاحب‌نظران / 117

    6. استفاده از مقالات مشابه / 117

    7. تحقیق در یک حوزه تخصّصی / 118

    8. مطالعه و نوشتن زیاد / 118

    9. تأخیر نیانداختن در نوشتن / 119

    10. قضاوت نکردن در هنگام نوشتن / 119

    11. تمرکز فکری / 120

    12. مطالعه کتاب‌های روش تحقیق / 120

    13. پرهیز از مطالعه بدون دقّت / 120

    14. تمرکز بر موضوع محدود با بررسی عمیق / 121

    15. بازنویسی / 121

    16. افراط و تفریط در علامت‌گذاری / 121

    17. پرهیز از مطالب حاشیه‌ای / 122

    18. کپی گرفتن از مقاله / 122

    19. حجم مقاله / 122

    20. دقّت در انتخاب عنوان مقاله / 123

    21. انتشار و چاپ مقالات / 123

    22.دقّت در انتخاب موضوع / 123

    23. استفاده از مقالات علمی / 124

    فهرست منابع / 125

    ضمیمه 1 / 129

    ضمیمه 2 / 131

  • مقدمه: 

    مقاله‌نویسی یکی از بهترین روش‌های ارائه پژوهش و بیان دستاوردهای علمی است. اگر پژوهش‌گری نتواند یافته‌ها و اقدامات علمی خویش را به ‌صورت مقاله‌ای علمی در اختیار سایر اندیشمندان و علاقه‌مندان قرار دهد، کاوش او هر اندازه که مهم باشد به پیشرفت و تولید علم کمکی نخواهد کرد. در تبیین اهمیت و جایگاه مقاله‌نویسی علمی، همین بس که امروزه معیار پیشرفت علمی کشورها با تراز درج مقالات علمی دانشوران آن کشورها در مجلات معتبر دنیا، سنجیده می‌گردد و در سطوح عالی تحصیلی یکی از شرایط دفاع از پایان‌نامه، تأیید چاپ یک یا دو مقاله‌ی برگرفته از مطالب آن، در نشریات دارای رتبه است.

    نوشتار حاضر، ممکن است کامل‌ترین و جامع‌ترین کتاب در زمینه‌ی شیوه‌ی مقاله‌نویسی نباشد، امّا به‌ نظر می‌رسد با ژرف‌نگری و مطالعه‌ای دقیق در کتاب‌های نگارش‌یافته در این زمینه، به این نتیجه قابل اطمینان می‌رسیم که این آثار یا بر جهتی ویژه و رویکردی خاص تمرکز کرده‌اند و یا بیشتر بر علومی مثل علوم تجربی تأکید ورزیده‌اند و به‌صورت ویژه به شیوة مقاله‌نویسی در علوم انسانی نپرداخته‌اند، از این‌رو به دلایل زیر، تدوین کتاب حاضر ضرورت می‌یابد:

    1. نگاه جامع به‌شیوه‌ی مقاله‌‌نویسی در حوزة علوم انسانی؛

    2. دسترسی و استناد به شیوه‌ای یک‌نواخت و هماهنگ؛

    3. تأکید ویژه بر روش‌شناسی مقاله‌نویسی؛

    4. آموزش و هدایت چگونگی چینش اجزای مقاله علمی و دسترسی به یک آیین‌نامة مدون برای تدوین و تهیه‌ی مقاله‌ی علمی.

    در راستای تحقق اهداف یاد شده و ارتقای دانش‌پژوهش‌گران حوزه‌های علمیه و دانشجویان حوزه‌ی علوم انسانی، نوشتار حاضر در هفت فصل سازمان‌دهی شده است:

    در فصل نخست به تبیین معنای واژگان و مفاهیم مرتبط با موضوع مقاله‌نویسی پرداخته می‌شود و فصل دوم به بیان دو مطلب مهم اصول و رسالت نویسندگی می‌پردازد.

    در فصل سوم روش‌شناسی مقاله تبیین می‌شود و اجزاء تشکیل‌دهنده‌ی مقاله در فصل چهارم تبیین می‌گردد.

    در فصل پنجم آدرس‌دهی، چگونگی مستندسازی و انواع ارجاعات بیان می‌شود. سرنوشت و فرجام مقاله‌ی تدوین‌یافته در فصل ششم روشن می‌گردد و در فصل پایانی نکته‌هایی مورد توجه قرار می‌گیرد که بی‌توجهی و غفلت از آن‌ها، سبب کاستی محتوایی و شکلی مقاله می‌گردد.

    بر خود لازم می‌دانیم از بذل توجه ریاست محترم مرکز فقهی ائمه اطهار عليهم السلام آیت‌الله شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی ومدیر محترم مرکز جناب حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا فاضل کاشانی و معاون پژوهش آن مرکز، جناب دکتر محمدمهدی مقدادی و همه دوستانی که در به ثمر نشستن این اثر ما را یاری نمودند تشکر و قدردانی نماییم.

    بی‌تردید راهنمایی‌های مخاطبان، پژوهشگران و دانش‌پژوهان از نارسایی‌های این نوشتار خواهد کاست و آن را به کمال خواهد رساند، از این‌رو منتظر نظرها و پیشنهادهای سازنده‌ی خوانندگان محترم هستیم.

    محمدعلی قاسمی ـ ولی‌الله علیزاده

    1389

کليه حقوق اين سايت متعلق به مرکز فقهي ائمه اطهار (ع) است.