سایت مرکز فقهی


قاعده ید


تقریرات دروس آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی
مقرر: 
سید جواد حسینی خواه
سال نشر: 
1398
زبان: 
شابک: 
978-600-388-115-0
قطع: 
وزیری (شومیز)
حجم صفحات: 
360
نوبت چاپ: 
اول
  • فهرست مطالب: 
    مقدمه معاونت پژوهش 5
    پيش‌گفتار 7
    جايگاه قاعده يد 7
    معنا و مراد از «يد» 10
    گستره يد در تعريف 11
    ديدگاه محقق بجنوردی(قدس سرّه) 14
    نقد ديدگاه محقق بجنوردی(قدس سرّه) 15
    ديدگاه آيت‌الله فاضل لنکرانی(قدس سرّه) 15
    نقد ديدگاه آیت‌الله فاضل لنکرانی(قدس سرّه) 17
    ادلّه و مستندات قاعده 20
    اجماع 20
    بنای عقل 21
    اشکال صاحب منتقی الاصول(رحمه الله) و نقد آن 22
    روايات 24
    الف) روايات دالّ بر حجّيت و اماريّت يد 25
    1. روايت يونس بن يعقوب 25
    فقه الحديث 25
    الف) بررسي سند روايت 25
    ديدگاه محقّق خوئي(رحمه الله) درباره «ابن‌زبير» 26
    نقد ديدگاه محقّق خوئي(رحمه الله) 28
    ب) دلالت روايت 33
    بررسي دلالي صدر روايت و ديدگاه امام خميني(رحمه الله) درباره آن 33
    نقد ديدگاه امام خميني(رحمه الله) 35
    بررسي دلالي ذيل روايت 37
    ديدگاه محقّق ميلاني(رحمه الله) 40
    بررسي ديدگاه محقّق ميلاني(رحمه الله) 46
    نسبت منطقي بين صدر و ذيل روايت 48
    2. روايت عبد الرحمن بن حجاج 50
    فقه الحديث 52
    3. روايت محمّد بن مسلم 55
    فقه الحديث 56
    4. روايت جميل بن صالح 57
    فقه الحديث 57
    5. روايت دعائم الاسلام از امير مؤمنان(عليه السلام) 58
    فقه الحديث 59
    ب ـ روايات دالّ بر حجّيت يد (و نه اماريّت آن) 59
    1. مکاتبه محمّد بن حسن صفّار 59
    فقه الحديث 60
    الف) بررسي سندي 60
    ب) بررسي دلالي 61
    استدلال به روايت مكاتبه بر قاعده يد 71
    ديدگاه ميرزاي قمي(رحمه الله) و نقد آن 72
    ديدگاه آیت‌الله فاضل لنکراني(رحمه الله) و نقد آن 73
    ديدگاه امام خميني(قدس سرّه) 74
    نظر برگزيده و تحقيق مطلب 75
    2 و 3. صحيح عيص بن القاسم و حمزة بن حمران 76
    فقه الحديث 77
    اشکال صاحب منتقي الاصول(رحمه الله) بر استدلال به روايت 77
    نقد ديدگاه صاحب منتقي الاصول(رحمه الله) 80
    4. روايت حمّاد بن عثمان 84
    فقه الحديث 90
    توضيحي پيرامون جريان فدک 100
    تعصّب و انكار حقايق 102
    عناد، تعصّب و انكار عصمت انبيا(عليهم السلام) 106
    جهل خليفه به احكام قض 109
    شنيع‌تر از غصب فدك 110
    چگونگي استدلال به روايت حمّاد بر قاعده يد 111
    ديدگاه آیت‌الله ميلاني(رحمه الله) 111
    ديدگاه امام خميني(قدس سرّه) 114
    ديدگاه آیت‌الله فاضل لنکراني(رحمه الله) 114
    ديدگاه صاحب منتقي الاُصول(رحمه الله) و مناقشه آن 116
    نظر برگزيده 119
    ج) روايات دالّ بر حجّيت و اصل بودن يد 120
    1. روايت حفص بن غياث 120
    فقه الحديث 121
    الف) بررسي سندي 121
    ب) بررسي دلالي 124
    سخن علاّمه مجلسي(رحمه الله) در توضيح روايت 125
    ديدگاه صاحب جواهر(رحمه الله) 126
    چگونگي استدلال به روايت 127
    ديدگاه محقّق خوئي(رحمه الله) در معناي «شهادت» و نقد آن 127
    اشکال صاحب منتقي الأصول(رحمه الله) بر استدلال به روايت و مناقشه آن 130
    ديدگاه شيخ انصاري(رحمه الله) در دلالت روايت 132
    نقد ديدگاه شيخ انصاري(رحمه الله) 134
    چگونگي اخذ علم در باب شهادت 136
    استدلال به دو روايت ابن وهب بر جواز شهادت مستند به استصحاب 142
    فقه الحديث 143
    بررسي احتمالات روايت حفص 149
    ديدگاه آیت‌الله فاضل لنکراني(رحمه الله) 151
    ديدگاه برگزيده 152
    ديدگاه شيخ حسين حلّي(رحمه الله) در چگونگي اخذ شهادت 156
    نقد ديدگاه شيخ حسين حلّي(رحمه الله) 159
    2. روايت مسعدة بن صدقة 161
    فقه الحديث 161
    الف) بررسي سندي 161
    ملاک و مبناي رجوع به قول رجالي 167
    1. عمل به ظنّ 167
    2. رجوع به اهل خبره 169
    3. حجّيت خبر واحد 171
    ديدگاه محقّق خوئي(رحمه الله) 171
    نقد نظريه محقّق خوئي(رحمه الله) 176
    4. شهرت يا استفاضه 177
    ديدگاه محقّق خوئي(رحمه الله) در توثيقات متأخّرين 177
    نقد ديدگاه محقّق خوئي(رحمه الله) 183
    نظر برگزيده در سند روايت 186
    ب ـ بررسي دلالي 187
    ديدگاه امام خميني(رحمه الله) 189
    بررسي ديدگاه امام خميني(رحمه الله) 194
    تنبيهات قاعده يد 199
    تنبيه اوّل: تقدّم قاعده يد بر استصحاب 199
    ديدگاه محقّق نائينی(رحمه الله) 199
    ديدگاه محقّق حائری(رحمه الله) 202
    ديدگاه برگزيده 203
    تنبيه دوم: مثبتات قاعده يد 205
    صورت‌های مسأله 205
    بررسی مسأله در فرض علم حاکم 206
    بررسی مسأله در فرض وجود بيّنه 207
    بررسی مسأله در فرض اقرار 210
    ديدگاه برگزيده 215
    اشکال محقّق نائينی(رحمه الله) بر مسأله انقلاب دعو 217
    پاسخ محقّق حائری و همدانی(رحمهما الله) از اشکال انقلاب دعو 218
    نقد پاسخ محقّق حائری و همدانی(رحمه الله) 221
    پاسخ محقّق نائينی(رحمه الله) از اشکال 222
    نقد امام خمينی(قدس سرّه) بر پاسخ محقّق نائينی(رحمه الله) 225
    نقد استاد معظّم(دام ظله) بر پاسخ محقّق نائينی(رحمه الله) 230
    نقد صاحب منتقی الأصول(رحمه الله) بر محقّق نائينی(قدس سرّه) 230
    بررسی كلام صاحب منتقی(رحمه الله) 232
    پاسخ صاحب منتقی(رحمه الله) از اشکال انقلاب دعوا و نقد آن 233
    پاسخ برگزيده از شبهه انقلاب دعو 235
    تنبيه سوم: اماره يا اصل بودنِ يد 237
    1. بنای عقل 239
    2. اجماع 242
    3. روايات 242
    ديدگاه صاحب منتقی(رحمه الله) در اماره يا اصل بودن قاعده يد و مناقشه آن 249
    تنبيه چهارم: گستره قاعده يد (شمول قاعده نسبت به منافع) 257
    بررسی ثبوتی مسأله و فروض آن 257
    بررسی اثباتی فروض مسأله 259
    1. بررسی فرض پنجم (عدم استيلای بر منفعت) 259
    2. بررسی فرض چهارم (كشف تبعی ملكيت منافع از اعيان) 260
    3. بررسی ساير احتمالات (يكسان بودن اعيان و منافع در استيلا) 262
    ديدگاه محقّق نراقی(رحمه الله) 264
    نقد سيّد يزدی(رحمه الله) بر ديدگاه محقّق نراقی(قدس سرّه) و مناقشه آن 267
    مناقشه سيّد بحرالعلوم(رحمه الله) بر سخن محقّق نراقی(قدس سرّه) 271
    نقد محقّق اصفهانی(رحمه الله) بر مناقشه سيّد بحر العلوم(قدس سرّه) 272
    نقد سخن محقّق اصفهانی(رحمه الله) 273
    نقد محقّق اصفهانی(رحمه الله) بر محقّق نراقی(قدس سرّه) 273
    مناقشه صاحب منتقی(رحمه الله) بر محقّق اصفهانی(قدس سرّه) و نقد آن 274
    ديدگاه محقّق بجنوردی(رحمه الله) 275
    نقد آیت‌الله فاضل(رحمه الله) بر ديدگاه محقّق بجنوردی(قدس سرّه) 277
    تنبيه پنجم: شکّ ذو اليد 280
    بررسی دلالت روايت يونس بن يعقوب 281
    بررسی دلالت روايت مسعدة بن صدقة 284
    بررسی روايات معارض با روايت يونس 286
    1. روايت جميل بن صالح 286
    ديدگاه محقق نراقی(رحمه الله) در استدلال به روايت 287
    مناقشه سيّد يزدی(رحمه الله) بر استدلال محقّق نراقی(قدس سرّه) 288
    اشکال صاحب منتقی‌(رحمه الله) بر مناقشه سيّد يزدی(قدس سرّه) 289
    تاييد سخن سيّد يزدی(رحمه الله) 290
    ديدگاه آیت‌الله فاضل(رحمه الله) 290
    نظريه صاحب منتقی(رحمه الله) 292
    نقد ديدگاه صاحب منتقی و آیت‌الله فاضل(رحمهما الله) 292
    ديدگاه محقّق اصفهانی(رحمه الله) 293
    مناقشه صاحب منتقی(رحمه الله) بر محقّق اصفهانی(قدس سرّه) و نقد آن 294
    تنبيه ششم: تعدّد ذو اليد 296
    نظريه سيد يزدي(رحمه الله) در امكان اجتماع دو مالك در مال واحد 297
    مناقشه امام خميني(رحمه الله) در نظريه سيد يزدي(رحمه الله) 298
    نقد مناقشه امام خميني(رحمه الله) 301
    بررسي ملکيت مشاع 303
    نظريه محقق اصفهاني(رحمه الله) در تصوير اشاعه 305
    مناقشه امام خميني(رحمه الله) بر نظريه محقق اصفهاني(رحمه الله) 307
    اشکال اوّل 307
    بررسي اشکال اوّل 308
    اشکال دوم و مناقشه در آن 310
    اشكال سوم امام خميني(قدس سرّه) بر محقق اصفهاني(رحمه الله) و نقد آن 314
    اشكال چهارم و نقد آن 316
    خلاصه نظريات در بحث ملك مشاع 319
    بررسي استيلا بر سهم مشاع 320
    معنا و حقيقت استيل 320
    نظريات مطرح در ملکيت مشاع 321
    بررسي استيلاء و ملکيت مشاع 322
    جهات بحث 323
    بررسي جهت اوّل (بحث ثبوتي) 323
    بررسي جهت دوم (مقام اثبات) 325
    بررسي جهت سوم (بررسي طرق ديگر در اثبات ملكيت مشاع) 326
    تنبيه هفتم: اماريت يد مسلمان بر تذكيه 333
    بررسي دلالت روايت اسماعيل بن عيسي بر اماريت يد مسلمان بر تذكيه 334
    فقه الحديث 334
    الف) بررسي سندي 334
    ب) بررسي دلالي 335
    ديدگاه محقّق داماد(قدس سرّه) 335
    ديدگاه شهيد صدر(قدس سرّه) 336
    ديدگاه محقّق نائيني(قدس سرّه) 337
    مستقل بودن اماريت يد بر تذكيه و عدم آن 340
    ديدگاه محقّق همداني(رحمه الله) و نقد آن 340
    مشروط نبودن اماريت يد بر تذكيه به عدم استحلال ميته با دباغي 341
    نظريه امام خميني(قدس سرّه) در علّت اماره بودن يد مسلمان بر تذكيه 346
    فهرست منابع 356
    فهرست مطالب 369
  • مقدمه: 

    بسم الله الرحمن الرحيم

    اجتهاد مبتنی بر قواعد و منابع اصیل شریعت، نقطه جوشش معارف و کلید کارگشای گره‌های زندگی و برنامه سعادت‌آفرین مسلمانان در عرصه فردی و اجتماعی است و یکی از کلید‌های باب فقه، قواعد فقهی است که به لحاظ کاربرد وسیع آن‌ها، از اهمّیّتی دو چندان برخوردارند.

    «قواعد فقهی»، قوانین و اصول عام و فراگیرند که در بخش گسترده‌ای از فقه کاربرد دارند و مجتهد را در کنار اصول فقه و بدون واسطه، در فهم و استنباط احکام شرعی یاری می‌رسانند. بی‌تردید این‌گونه قواعد، در راستای رشد و بالندگی اجتهاد، کارآمد ساختن فقه و کشف احکام و حاکمیت قوانین در عرصه‌های فردی و اجتماعی نقش مهمی دارند.

    با توجه به جایگاه و اهمیت قواعد فقهی و کاربست آن‌ها در اجتهاد و استنباط احکام شریعت، ‌ضرورت دارد هریک از قواعد به طور مستوفا و مستقل مورد بحث و گفت‌وگوی اجتهادی قرار گیرد. یکی از قواعد اثرگذار در فرایند استنباط، «قاعده ید» است، که از جمله قواعد فقهی اسلام در حوزه مالکیت به شمار می‌رود. این قاعده یکی از دلایل اعمال مالکیت در فقه و حقوق است و از آن جهت که قاعده ید در تمام ابواب معاملات ـ به معنای عام ـ جریان دارد، از قواعد ابواب معاملات به شمار می‌رود و نسبت به شبهات حکمی و موضوعی نیز فراگیر است.

    بر این اساس، بررسی ابعاد مختلف قاعده ید و تعیین گستره شمول آن و تطبیق اجتهادی آن بر مصادیق، کار فقیهان برجسته‌ای است که سال‌ها، به امر تدریس و اجتهاد و استنباط پرداخته‌اند.

    اثر حاضر، حاصل درس‌گفتارهای حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی ـ دامت‌ برکاته ـ است که توسط فاضل ارجمند جناب حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجواد حسینی‌خواه تحقیق و تنظیم شده و اکنون به زیور چاپ آراسته می‌شود. امید است، ‌انتشار این‌گونه مباحث اجتهادی و مبتنی بر اصول و قواعد استنباط، بتواند بستری را فراهم آورد که دانشوران این عرصه که توفیق حضور در درس حضرت استاد را نداشته‌اند، از ثمرات آن بهره‌مند گشته و برای پیشبرد مرزهای دانش فقه تلاشی افزون از پیش نمایند و در کسب رضایت حضرت احدیّت و امام عصر(عج) بکوشند.

    24/3/1398
    محمدجعفر طبسی
    معاون پژوهشی
    مرکز فقهی ائمه اطهار(عليهم السلام)

کليه حقوق اين سايت متعلق به مرکز فقهي ائمه اطهار (ع) است.