سایت مرکز فقهی


دانشنامه فقه پزشکی - جلد دوم


سال نشر: 
1395
زبان: 
دسته بندی: 
گروه علمی: 
گروه فقه پزشکی
شابک: 
978-600-388-033-7
قطع: 
وزیری (سلفونی)
حجم صفحات: 
592
نوبت چاپ: 
اول
  • معرفی اثر: 

    بسم الله الرحمن الرحیم

    والحمد لله ربّ العالمین وصلّی الله علی اطیب المرسلین محمّد وآله الطیّبین الطاهرین

    یکی از ویژگی‌های مهم شریعت جاودانه اسلام، برخورداری از قواعد جامع و آموزه‌های ارزشمندی است که بر پایه آن می‌توان ضمن تبیین احکام مختلف مکلفین در روابط فردی و اجتماعی، نظام‌های فقهی مورد نیاز جامعه را تدوین و ارائه نمود. تراث ارزنده فقهی ما در اعصار گذشته و حاضر، نشانگر ظرفیت بی‌مانند اسلام و پویایی این قواعد و آموزه‌هایی است که با همت و دقت فقیهان ژرف‌اندیش فراهم آمده است.

    عصری که در آن زندگی می‌کنیم با پیشرفت ها، تحولات و توسعه چشمگیر علوم و ارتباطات همراه است، که در پی آن عرصه های جدیدی پدید آمده که نیاز به اجتهاد عمیق و تولید دانش را دو چندان کرده است. از سوی دیگر با تثبیت نظام مقدس جمهوری اسلامی، پرسش ها و مسائلبیشتری، پیش روی فقه و حوزویان و نظام حکومت اسلامی مطرح گردیده که اقتضا دارد تا بر اساس نظریه‌پردازی و تولید علم، مباحث و احکام آن ها به شکل منسجم، تبیین و نظام فقهی آن‌ها به طور مدون عرضه شود.

    یکی از عرصه‌های پرابتلا و بااهمیت، حوزه پزشکی با قلمرو وسیع آن است؛ قلمرویی که مرزهای آن با پیشرفت‌های سریع و فناوری‌های شتاب‌آمیز روز به روز گسترده‌تر می‌شود و بر حجم پرسش‌های دقیق و مسائل خرد و کلان افزوده می‌گردد؛ به عنوان نمونه احکام بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های مسری، درمان و معالجات، جراحی‌های ترمیمی و زیبایی، آزمایش‌ها و تحقیقات پزشکی، پزشکی قانونی، پیوند اعضا، داروها و تکنولوژی‌های نوین، سلول‌های بنیادین و انواع باروری‌ها در زمره مسائل و مباحث پربحث این حوزه‌اند.

    البته این عرصه همواره مورد توجه عالمان و فقه‌پژوهان بوده و اینان همواره در تلاش بوده‌اند که مسائل و پرسش های ایجاده شده را رصد کرده و با تبیین و تحلیل شایسته، پاسخ مناسب دهند. اما این تلاش‌ها با توسعه شتاب‌آمیز پزشکی و علوم وابسته به آن همراهی نکرده و به تدریج حجم مسائل و خلأهای فقهی این دانش افزون گردیده، از این رو توجه و اهتمام بیشتری را می‌طلبد.

    مرکز فقهی ائمه اطهار عليهم السلام که به اهتمام مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی(ره) بنیان نهاده شده، قریب دو دهه است که به آموزش و تربیت فقیهان و محققان، فراهم آوردن امکانات و بسترهای مناسب، ایجاد کتابخانه تخصصی و سامان‌دهی گروه‌های پژوهشی در تولید و توسعه دانش فقه و تبیین مسائل فقهی کوشیده و به تدوین پژوهش‌های دقیق و جامع همت گماشته است؛ از آن‌جمله ایجاد گروه پژوهشی فقه پزشکیو انجام تحقیقات مهم وکتاب‌های ارزنده در این زمینه است؛ المبسوط في فقه المسائل المعاصرة، المسائل الطبية (در 2 جلد)، تلقیح مصنوعی (به زبان فارسی و عربی و انگلیسی)، احکام پزشکان و بیماران (مطابق با فتاوی حضرت آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی(ره) به دو زبان فارسی و عربی)، تغییر جنسیت، مرگ مغزی پردازش فقهی و حقوقی و پژوهشی در مسائل فقه پزشکی در 2 جلد نمونه‌هایی از این دست‌اند.

    اینک «دانشنامه فقه پزشکی» اثری وزین و مجموعه‌ای متمایز که با تلاش محقق ارجمند حضرت حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی قاسمی (مدیر گروه پژوهشی فقه پزشکی) سامان یافته است. در این دوره علمی، نگارنده ارجمند با دقت و تتبعی ستودنی مباحث مطرح در فقه پزشکی را با روش اجتهادی فراهم آورده که بی‌گمان گامی مهم در ارتقای مباحث فقه پزشکی و متنی محوری برای دانشوران و پژوهشگران این حوزه قلمداد خواهد شد.

    از ویژگی‌های قابل ذکر این کتاب سه جلدی، جامعیت آن است؛ موضوعات بررسی شده در آن، بر اساس اهميت، تازگي، كاربردي بودن آن در فقه پزشكي، انتخاب شده‌ و به ترتیب حروف الفبا مطرح شده‌اند. هم‌چنین برخي قواعد فقهي که كاربرد گسترده و فراگيری در فقه پزشكي دارند، به عنوان قواعد فقهی این عرصه به شیوه جالبی ارائه گردیده تا در ساير مباحث از نتايج بررسي‌ها بهره‌گیری شود.

    اکنون که به یاری خداوند این کتاب آماده عرضه به اصحاب معرفت و اندیشمندان و پژوهندگان شده، ضمن سپاس و ستایش به محضر خداوند متعال، و آرزوی علو درجات برای مؤسس معظّم مرکز فقهی ائمه اطهار عليهم السلام مرحوم حضرت آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی(ره)، هم‌چنین تشکر و قدردانی از حضرت آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی رئیس محترم مرکز و نیز نگارنده ارجمند این اثر حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی قاسمی و ارزیاب علمی آن حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید علی علوی قزوینی وسایر عزیزان همکار، اثر حاضر را به محضر مخاطبان گرامی تقدیم می‌داریم. امید آن که این‌گونه تلاش‌های علمی زمینه‌ساز رشد و تعالی جامعه اسلامی‌مان و چراغی فراراه همه کوشندگان و جویندگان طریق دانش و معرفت باشد.

    والحمد لله اولا و آخرا

    محمدمهدی مقدادی
    معاون پژوهش

  • فهرست مطالب: 

    تغيير جنسيت 39

    تبيين موضوع 39

    تعريف برگزيده 41

    پيشينه فقهي تغيير جنسيت 41

    اقسام تغيير جنسيت 42

    قلمرو صدق تغيير جنسيت 43

    بررسي ديدگاه‌ها دربارة تغيير جنسيت 46

    1. تعيين جنسيت در خنثي (دو جنسيتي‌ها) 46

    ديدگاه جواز به صورت مطلق (چه در خنثاي مشکل و چه غير مشکل) 46

    ديدگاه آيت‌الله صافي 47

    آيت‌الله فاضل لنکراني 47

    مقام معظم رهبري 48

    نظرآيت‌الله يوسف مدني 48

    ديدگاه آيت‌الله مؤمن 48

    ديدگاه آيت‌الله مکارم شيرازي 49

    نظر آيت‌الله تبريزي 49

    ديدگاه عدم جواز 50

    ديدگاه اهل سنت 50

    دلايل جواز در خنثاي مشکل 51

    استناد به رفع اضطرار 51

    استناد به قاعدة نفی عسر و حرج 52

    نتيجه‌گيري و ديدگاه برگزيده 53

    2. عمل جراحي براي کشف جنسيت واقعي 53

    ديدگاه‌ها 54

    ديدگاه آيت‌الله خوئي(قده) 54

    ديدگاه آيت‌الله سيستاني 55

    آيت‌الله منتظري 55

    آيت‌الله مشکيني 55

    ديدگاه برگزيده 56

    تغيير جنسيت در افراد سالم (تراجنسيتي، ترانس‌ها) 56

    ديدگاه موافقان و دلايل آن‌ها 56

    دلايل جواز تغيير جنسيت 57

    عدم دليل بر حرمت 57

    استناد به اصل حليت 58

    استناد به قاعدة اضطرار 59

    ادلة حرمت تغيير جنسيت 59

    1. تغيير در آفرينش 59

    نقد و بررسي دليل مذکور 64

    2. حرمت تغيير جنسيت به دليل تشبه مرد به زن يا برعکس 69

    نقد دليل مذکور 69

    3. حرمت تغيير به دليل حرمت از بين بردن اعضاي بدن 69

    نقد استدلال مذکور 70

    4. حرمت تغيير جنسيت به دليل حرمت ملازمات 70

    نقد دليل مذکور 70

    5. حرمت تغيير جنسيت به دليل عقيم شدن 71

    بررسي دليل گفته شده 71

    مسائل متفرع بر تغيير جنسيت 71

    تغيير جنسيت و مسئله بقاي ازدواج 72

    تغيير جنسيت و مسئله مهريه 75

    تغيير جنسيت و مسئله ارث 79

    تغيير جنسيت و عناوين نسبي 81

    تغيير جنسيت و مسئلة ولايت و سرپرستي کودکان 83

    تغيير جنسيت و مسئلة عدّه 86

    نتيجه و ديدگاه برگزيده 87

    ضميمه: فتاوي و استفتائات مراجع عظام 88

    فتاوي امام خميني(ره) دربارة تغيير جنسيت 88

    تغيير جنسيت 90

    1. آيا تغيير جنسيت جايز است؟ 90

    2. تبديل جنس واقعي 90

    3. تبديل جنس ظاهري 90

    4. تغيير جنسيت پس از ازدواج 91

    5. تغيير جنسيت زن و شوهر با هم 91

    6. سقوط عدِّه 91

    7. تغيير عناوين 92

    9. محرميت 92

    10. نسبت به نزديکان رضاعي 93

    11. کشف جنس وافعي 93

    استفتايي از امام خميني(ره) دربارة تغيير جنسيت 93

    آيت‌الله العظمي سيدعلي خامنه‌اي 94

    آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 94

    ديدگاه آيت‌الله سيد ابوالقاسم خوئي دربارة تغيير جنسيت 94

    ديدگاه آيت‌الله محمد فاضل لنکراني دربارۀ تغيير جنسيت 95

    حکم تغيير و مشخص کردن جنسيت 98

    وجوب تغيير و مشخص کردن جنسيت 98

    اقدام به تغيير جنسيت توسط پزشک 99

    تغيير جنسيت دوجنسی حقيقي 99

    اذن شوهر در تغيير جنسيت 100

    مواردي که موجب ضرورت اقدام به تغيير جنسيت نيست 100

    احکام دوجنسي‌ها 100

    احکام شرعي بعد از تغيير جنسيت 100

    تکليف همسران بعد از تغيير جنسيت 100

    حکم مهريه بعد از تغيير جنسيت 101

    تغيير جنسيت زن در زمان عدّه 101

    حکم ولايت فرزندان، بعد از تغيير جنسيت 101

    احکام ارث، بعد از تغيير جنسيت 102

    محرميت بعد از تغيير جنسيت 102

    ديدگاه آيت‌الله ميرزا جواد تبريزي دربارة تغيير جنسيت 102

    ديدگاه آيت‌الله سيد علي سيستاني دربارة تغيير جنسيت 103

    ديدگاه آيت‌الله محمدتقي بهجت دربارة تغيير جنسيت 105

    ديدگاه آيت‌الله سيد علي خامنه‌اي دربارة تغيير جنسيت 107

    ديدگاه آيت‌الله لطف الله صافي گلپايگاني دربارة تغيير جنسيت 109

    ديدگاه آيت‌الله ناصر مکارم شيرازي دربارۀ تغيير جنسيت 113

    استفتائات درباره تغيير جنسيت از آيت الله محمد جواد فاضل لنکراني 117

    حکم تغيير جنسيت 117

    حکم وجوب ستر بعد از تغيير جنسيت 118

    حکم قصاص بعد از تغيير جنسيت 118

    حکم سهم الارث بعد از تغيير جنسيت 119

    پرداخت نفقه بعد از تغيير جنسيت 119

    حکم حضانت بعد از تغيير جنسيت 119

    حکم تغيير جنسيت بر روي کودک 120

    حکم افراد ترنس سکشوال 120

    شرايط تغيير جنسيت 120

    اولويت حفظ نسل بر تغيير جنسيت 121

    قضاوت زن بعد از تغيير جنسيت 121

    تکرار تغيير جنسيت 121

    قراردادهاي مشروط به جنسيت بعد از تغيير جنسيت 121

    تغيير جنسيت به خنثي 122

    وظيفه پزشک در صورت اجبار بر تغيير جنسيت 122

    تعلق مهريه بعد از تغيير جنسيت 122

    چه مقدار از مهريه بعد از تغيير جنسيت پرداخت مي‌گردد 122

    احکام نگاه کردن بعد از تغيير جنسيت 123

    حکم مرتد بعد از تغيير جنسيت 123

    عناوين خانوادگي بعد از تغيير جنسيت 123

    تنظيم نسل (راه‌هاي پيشگيري) 125

    تبيين موضوع 125

    راه‌هاي پيشگيري از بچه‌دار شدن 125

    راه نخست: عزل 125

    بررسي ديدگاه‌ها 126

    1. موارد اتفاقي جواز 126

    2. مورد اختلاف جواز عزل 127

    ادله جواز عزل 128

    1. استناد به روايات دلالت‌كننده بر جواز 128

    2. اصالت اباحه 130

    3. عدم وجوب وطي پيش از چهار ماه 131

    4. عدم لزوم انزل 131

    ادله حرمت عزل 131

    1. استناد به اجماع 131

    2. استناد به روايات 132

    3. حرمت عزل به جهت تنافي با حكمت ازدواج 133

    عزل زن بدون اذن شوهر 134

    اشكال استدلال مذکور 134

    راه دوم: پيشگيري با مصرف دارو 135

    شرط عدم ضرر 135

    شرطيت اذن شوهر 135

    تزاحم ضرر حامله شدن و حق شوهر 136

    راه سوم: بستن لوله‌ها، وازکتومي 137

    راه چهارم: I. U. D (آي يو دي) يا راه‌هاي پيشگيري موقت 137

    الف) پاسخ مبتني بر مناقشه صغروي 138

    ب) پاسخ مبتني بر مناقشه كبروي 140

    بررسي ادله حرمت اسقاط تخمك لقاح يافته در لوله‌هاي رحم 140

    صحیحة رفاعه 141

    راه پنجم: عقيم كردن ر.ك عنوان عقيم‌سازي 143

    راه ششم: سقط جنين ر.ك عنوان سقط جنين 143

    ضميمه: استفتائات و ديدگاه‌هاي مراجع تقليد دربارة جلوگيري از بارداري 144

    فتاوي و ديدگاه‌هاي حضرت امام خميني(قده) 144

    جواز يا عدم جواز قطع دائم بارداري... 145

    جلوگيري موقت از بارداري 145

    جواز يا عدم جواز جلوگيري از بارداري به دليل جنون پدر يا مادر 146

    جلوگيري از حاملگي به دليل بيماري مادر 146

    فتاوي و استفتائات آيت‌الله العظمي فاضل(قده) 153

    حكم عقيم شدن دائمي 153

    جلوگيري موقت 154

    عزل و احكام آن 155

    ديۀ عزل 155

    ديۀ از بين بردن نطفه 156

    استفاده از دستگاه «آي، يو، دي» 156

    الزام بر جلوگيري 156

    استفتائات از مقام معظم رهبري 157

    جلوگيري از بارداري 157

    جلوگيري زن بيمار از حاملگي خود 159

    ضرر وسايل جلوگيري از بارداري 160

    جلوگيري از بارداري كه مستلزم لمس يا نگاه حرام باشد 160

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله العظمي تبريزي(قده) دربارة جلوگيري از بارداري 161

    جواز يا عدم جواز استفاده از دستگاه اي يو دي 162

    سؤالات مشترك از مراجع عظام دربارة جلوگيري 163

    پاسخ مقام معظم رهبري 163

    پاسخ حضرت آيت‌الله فاضل لنكراني 163

    پاسخ حضرت آيت‌الله تبريزي 163

    پاسخ حضرت آيت‌الله صافي گلپايگاني 163

    پاسخ حضرت آيت‌الله بهجت 163

    پاسخ حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي 164

    جراحي براي جلوگيري از بارداري 164

    پاسخ مقام معظم رهبري 164

    پاسخ حضرت آيت‌الله فاضل 164

    پاسخ حضرت آيت‌الله سيستاني 164

    پاسخ حضرت آيت‌الله تبريزي 164

    پاسخ حضرت آيت‌الله صافي گلپايگاني 165

    جلوگيري از حاملگي به جهت کنترل جمعيت؛ بستن لوله‌هاي رحم و مني 165

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 165

    پاسخ حضرت آيت‌الله بهجت 165

    پاسخ حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي 165

    كنترل جمعيت با عوارض جانبي 165

    پاسخ مقام معظم رهبري 166

    پاسخ حضرت آيت‌الله فاضل لنكراني 166

    پاسخ حضرت آيت‌الله تبريزي 166

    پاسخ حضرت آيت‌الله صافي گلپايگاني 166

    پاسخ حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي 167

    پاسخ امام خميني(قده) 167

    پاسخ آيت الله بهجت 167

    آيت الله تبريزي 167

    آيت‌الله خامنه‌اي 168

    آيت‌الله خوئي 168

    آيت‌الله فاضل لنکراني 168

    آيت‌الله سيستاني 168

    آيت‌الله صافي گلپايگاني 169

    آيت‌الله مکارم شيرازي 169

    حکم استفاده از دستگاه آ،يو،دي براي جلوگيري از بارداري 169

    آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 169

    جلوگيري از حاملگي و نگاه حرام 170

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 170

    سؤال: بستن لوله‌هاي رحم بدون ضرورت 170

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمدتقي بهجت(ره) 171

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 171

    توليد مثل 173

    تبيین موضوع 173

    روايات مختلف دربارة توليد مثل 173

    الف) روايات دال بر مطلوب بودن فرزند خواهي 173

    نقد و بررسي 177

    ب) روايات دال بر ترغيب عدم فرزند خواهي 178

    بررسي چند اشكال 180

    نتيجه‌گيري 181

    حكم عزل 182

    حکمِ فقهيِ عزل 182

    ضميمه: فتاوي و ديدگاه‌هاي مراجع تقليد 184

    جواز يا عدم جواز جلوگيري از توليد نسل؛ جلوگيري از توليد نسل 184

    آيت‌الله العظمي امام خميني(قده) 184

    آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني(قده) 184

    اسلام و مسألۀ رشد جمعيت 184

    ديه يا ارش از بين بردن قدرت اسپرم سازي، قطع بيضه معيوب، خصي کردن، قطع بيضه خصي 185

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 185

    جراحي زيبايي 187

    تبيين موضوع 187

    انواع جراحي‌هاي زيبايي 187

    نتيجه‌گيري 190

    ضميمه: استفتائات و ديدگاه‌هاي مراجع تقلييد 191

    فتاوي حضرت امام خميني(قده) 191

    استفتائات از مقام معظم رهبري 192

    استفتائات از آيت‌الله العظمي فاضل(قده) 192

    سؤالات مشترك از مراجع عظام 193

    پاسخ مقام معظم رهبري 193

    پاسخ آيت‌الله فاضل لنکرانی 193

    پاسخ حضرت آيت‌الله سيستاني 193

    پاسخ حضرت آيت‌الله تبريزي 193

    پاسخ حضرت آيت‌الله صافي گلپايگاني 193

    پاسخ حضرت آيت‌الله بهجت 194

    پاسخ حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي 194

    جراحي پلاستيک براي زيبايي 194

    پاسخ امام خميني(قده) 194

    پاسخ آيت‌الله خامنه‌اي 194

    پاسخ آيت‌الله فاضل لنکراني 194

    پاسخ آيت‌الله سيستاني 194

    پاسخ آيت‌الله تبريزي 195

    پاسخ آيت‌الله صافي گلپايگاني 195

    پاسخ آيت‌الله بهجت 195

    پاسخ آيت‌الله مکارم شيرازي 195

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيد علي سيستاني 196

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد تقي بهجت(ره) 196

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 196

    حکم جراحت موجب نقص زيبايي 196

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 197

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 197

    جنسيت 199

    تبيين موضوع 199

    تعريف خنثي 199

    اقسام خنثي در فقه 201

    اقسام خنثي از ديدگاه علم پزشكي 202

    1. هرمافروديسم كاذب مذكر؛ مردان زن‌نما 202

    2. هرومافروديسم كاذب مؤنث، زنان مردنما 203

    3. هرومافروديسم حقيقي 203

    ملاك‌هاي تعيين جنسيت 204

    اعتبار تعيين جنسيت پزشكي از نگاه فقه 208

    وجوب عمل جراحي براي كشف حقيقت 209

    ازدواج خنثاي مشكل 209

    ازدواج با مبناي طبيعت سوم خنثاي مشكل 209

    مبناي مرد يا زن بودن خنثي 211

    مبناي مشكوك بودن طبيعت ثالث 211

    احكام ويژه خنثاي مشكل 211

    احكام احتياطي خنثاي مشكل 212

    نتيجه‌گيري 213

    ضميمه: فتاوي علما و مراجع 215

    جواز عمل جراحي براي تشخيص جنسيت واقعي خنثاي مشکل 215

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 217

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمدتقي بهجت(ره) 218

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 218

    جنون 219

    تبيين موضوع 219

    تعريف جنون 219

    مفهوم عقل 221

    رفع تكليف از مجنون 223

    بررسي سند حديث 224

    دلالت حديث 225

    ممنوعيت تصرفات مجنون 225

    محجور بودن مجنون 226

    ايقاعات مجنون 226

    بطلان عقود جايز، به دليلِ جنونِ يكي از طرفين عقد 226

    نقش جنون در فسخ نکاح 226

    الف) ادله جواز فسخ نكاح به وسيلة زن به سبب جنونِ شوهر 227

    ب) ادله جواز فسخ نكاح براي زوج 227

    صحیحة حلبي 228

    صحیحة ديگر حلبي 228

    تقييد روايات مطلق به قبل از هم‌بستري 229

    عدم صلاحيت مجنون در برخي مناصب 229

    ضميمه: فتاوي و ديدگاه مراجع تقليد 230

    حضرت امام خميني(قده) 230

    2. اعتبار نظريه کارشناس 231

    3. عدم حق فسخ زن در صورت علم به عيب مرد هنگام عقد 231

    4. حق فسخ شوهر در صورت جنون زوجه پيش از عقد 231

    عدم فسخ نکاح در صورت عقب ماندگي فکري و عقلي زن 232

    فتاوي و استفتائات از آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني(قده) 232

    فتاوي آيت‌الله صافي گلپايگاني 234

    فتاوي آيت‌الله بهجت(قده) 234

    استفتائات و ديدگاه‌هاي آيت‌الله مكارم شيرازی 236

    استفتائات از آيت‌الله تبريزي 238

    تفاوت جنون ادواري و دائمي در فسخ نکاح 238

    فسخ نکاح به خاطر جنون زوجه بعد از عقد 238

    سؤالات مشترك از مراجع عظام تقليد 239

    منظور از ذهاب عقل در فقه 239

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد فاضل لنكراني(ره) 239

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيدعلي خامنه اي 239

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيد علي سيستاني 239

    پاسخ آيت‌الله العظمي ميرزا جواد تبريزي(ره) 239

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد تقي بهجت(ره) 239

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 239

    مسئوليت کيفري بيماران رواني 240

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد فاضل لنكراني(ره) 240

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيد علي سيستاني 240

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 240

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 240

    سؤالي دربارة وكالت براي زمان جنون 240

    پاسخ آيت‌الله العظمي ميرزا جواد تبريزي(ره) 240

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 241

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد تقي بهجت(ره) 241

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 241

    جنين 243

    تبيين موضوع 243

    مراحل جنين 244

    احكام الزامي جنين 245

    زمان استحقاق جنين 246

    نشانه زنده بودن هنگام تولد 246

    حق حيات جنين 247

    ارث و وصيت براي جنين 248

    انتقال جنين 249

    اقسام انتقال جينن 250

    الحاق جنين به پدر و مادر 251

    ديدگاه نخست: ملاك به دنيا آوردن 251

    نقد استدلال 252

    محرميت جنين 254

    الف) عدم پيوستگي نَسَبي 254

    ب) پيوستگي ظاهري 254

    محرميت با شير دادن به كودك 255

    دليل محرميت با جنين به وسيلة شير صاحب رحم 257

    نفقه جنين 258

    نفقه دوران شيردهي 259

    نتيجه‌گيري 259

    ضميمه: استفتائات و ديدگاه‌هاي مراجع تقليد 261

    حضرت امام خميني(ره) 261

    سؤالات مشترك از مراجع عظام تقليد 262

    استفتاء پژوهشكده ابن‌سينا 262

    پاسخ حضرت آيت‌الله خامنه‌اي 263

    پاسخ حضرت آيت‌الله فاضل لنكراني 264

    پاسخ حضرت آيت‌الله سيستاني 264

    پاسخ حضرت آيت‌الله تبريزي 265

    پاسخ حضرت آيت‌الله بهجت 265

    پاسخ حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي 265

    نگهداري جنين سقط شده در محيط‌هاي آموزشي 266

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد فاضل لنكراني(ره) 266

    پاسخ آيت‌الله العظمي ميرزا جواد تبريزي(ره) 267

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 267

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمدتقي بهجت(ره) 267

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 267

    نگهداري جنين در شيشه 268

    پاسخ آيت‌الله مكارم 268

    پاسخ آيت‌الله مكارم 268

    مسئوليت مادر در محافظت از جنين 268

    پاسخ آيت‌الله مكارم شيرازي 268

    حجامت 269

    تبيين موضوع 269

    تعريف حجامت 269

    احكام فقهي حجامت 270

    موقعيت شغلي حجام‏ 270

    كراهت اجرت حجامت‌كننده با شرط 271

    بررسي روايات انتخاب حجامت براي شغل 271

    1. روايات بازدارنده از انتخاب شغل حجامت 271

    روايت صحیحة حلبي 271

    روايت سماعه 271

    2. روايات اباحه كاسبي با شغل حجامت 272

    3. روايات تقييدكننده 272

    روايت ابي بصير 272

    جمع بين روايات 272

    ضمان حجامت كننده 273

    ضميمه: فتاوي مراجع عظام تقليد 275

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله بهجت(قده) پيرامون حجامت 275

    1. اخذ اجرت بر حجامت 275

    2. فوت بعد از حجامت 275

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله مكارم شيراز دربارة حجامت 276

    حقوق بيمار (رازداري پزشك) 279

    تبيين موضوع 279

    پيشينه محرمانه بودن اطلاعات دربارة بيمار 279

    لزوم وجوب رازداري در قرآن 280

    آيه نخست: نهي از تجسس 280

    آيه دوم: آيه نهي از خيانت 280

    روايات بازدارنده از افشاي سرّ 281

    امانت بودن اسرار 281

    اشكال به استناد و دلالت 281

    پاسخ اشكال 281

    روايات نهي از خيانت 282

    روايات وجوب كتمان سر 283

    روايات نهي از آنچه دربارة مؤمن شنيده يا ديده 284

    ضميمه: استفتائات و ديدگاه‌هاي مراجع تقليد دربارة حقوق بيماران 285

    مقام معظم رهبري 285

    فاش كردن اسرار بيمار براي بستگانش در موارد ضروري 285

    پوشاندن نقص عضو جنين از والدين 285

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله العظمي فاضل دربارة اطلاعات سرّي بيماران 286

    نظرات آيت‌الله العظمي صافي گلپايگاني دربارة اسرار بيماران 287

    نظرات حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي 289

    اطلاعات بيماران 289

    ختنه (ختان) 291

    تبيين موضوع 291

    تعريف ختنه 291

    وجوب ختنه 292

    احكام مترتب بر ختنه 294

    ضمان ختّان 294

    ضميمه: استفتائات و فتاوي مراجع تقليد 296

    نظرات حضرت امام خميني 296

    نظرات آيت‌الله العظمي فاضل 297

    نظرات مقام معظم رهبري 299

    نظرات آيت‌الله العظمي تبريزي 299

    نظرات آيت‌الله مكارم شيرازي 300

    اشتباه ختّان 301

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد فاضل لنكراني 302

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيدعلي سيستاني 302

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف‌الله صافي گلپايگاني 302

    خون (خريد و فروش خون) 303

    تبيين موضوع 303

    تبيين ديدگاه فقيهان دربارة خون 303

    حرمت هرگونه استفاده از خون 303

    ادله منع استفاده از خون 304

    كتاب 304

    نتيجه‌گيري دلالت آيات 304

    سنّـت 306

    روايت: انّ اللّه اذا حرم شيئاً حرّم ثمنه 306

    روايات بيان‌گر محرّمات ذبيحه 307

    اجماع 309

    اشكال استدلال به اجماع 310

    ماليت نداشتن خون 311

    پاسخ استدلال مذکور 312

    موضوعيت يا عدم موضوعيت نجاست 314

    نتيجه‌گيري و نظر نهايي 316

    تزريق خون كافر به مسلمان و مرد به زن و بر عكس 317

    خون گرفتن در صورت ضرر 317

    اهداي خون در حال روزه 317

    ضمان در تزريق خون ناسالم 318

    حكم تزريق خوني كه سبب بيماري شود 319

    ضمان در خون گرفتن 319

    ضميمه: فتاوي و نظرات فقيهان دربارة خريد و فروش خون 320

    حضرت امام خميني 320

    خريد و فروش خون 320

    تعيين وزن و قيمت خون 320

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني 321

    انتقال خون 321

    اهداي خون 322

    گرفتن خون در صورت ضرر 322

    اهداي خون در حال روزه 322

    خريد و فروش خون 323

    ضمان در خون گرفتن 323

    علم تزريق‌كننده به سلامت خون 324

    تزريق خون ناسالم 324

    تزريق خوني كه سبب بيماري شود 324

    استفاده از بقاياي اجساد کشف شده 325

    دو پرسش از حضرت آيت‌الله بهجت 325

    فروش خون 325

    استفاده از خون كافر، لا ابالي و... 325

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله مكارم شيرازي دربارة خون و فرآورده‌هاي آن 325

    1. طهارت و نجاست 325

    2. خريد و فروش خون 326

    3. اهدا و انتقال خون 327

    سؤالات مشترك از مراجع عظام تقليد 328

    ضمان ناشي از انتقال خون آلوده 328

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد فاضل لنكراني(ره) 328

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيدعلي خامنه‌اي 328

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيد علي سيستاني 329

    پاسخ آيت‌الله العظمي ميرزا جواد تبريزي(ره) 329

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 329

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد تقي بهجت(ره) 329

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 329

    خريد و فروش اجزاء ميته 329

    پاسخ حضرت امام خميني 330

    پاسخ حضرت آيت‌الله فاضل لنكراني 330

    پاسخ حضرت آيت‌الله سيستاني 330

    پاسخ حضرت آيت‌الله صافي گلپايگاني 330

    پاسخ حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي 330

    خون بند ناف 333

    تبيين موضوع 333

    مفهوم‌شناسي 334

    سلول‌هاي بنيادي از مغز استخوان 334

    بند ناف 335

    خون بند ناف 336

    سلول‌هاي بنيادي 337

    تعريف بانك خون بند ناف 338

    مزاياي استفاده از خون بند ناف نسبت به مغز استخوان 338

    سلول‌هاي بنيادي بافت بند ناف 340

    مراحل تهيه و ذخيره‌سازي خون بند ناف 341

    الف) مراحل مقدماتي 342

    1. مراجعه حضوري به بانك خون بند ناف 342

    2. تكميل پرسش‌نامه پزشكي 342

    3. آزمايشات مادر 342

    4. تكميل برگه رضايت‌نامه 342

    5. عقد قرارداد و دريافت کيت خون‌گيري 343

    6. هماهنگي والدين با كارشناس خون‌گيري 343

    7. مرحله دريافت خون بند ناف 343

    8. انتقال نمونه به بانك خون بند ناف 344

    9. انجام مراحل ذخيره‌سازي 344

    10. آزمايش‌هاي قبل از انجماد 345

    11. تمديد قرارداد ساليانه 345

    12. ارسال اطلاعات و كارت عضويت براي اهداكنندگان 346

    موارد استفاده از خون بند ناف 346

    استفاده از خون بند ناف براي صاحب آن 346

    استفاده خون بند ناف براي ديگران 346

    بيماري‌هاي قابل درمان به سلول‌هاي بنيادي خون بند ناف 347

    مالكيت خون بند ناف 347

    مالكيت يا سلطه انسان بر اعضا و خون بدن 348

    خريد و فروش خون بند ناف 349

    راه‌هاي تصحيح خريد و فروش خون بند ناف 350

    نتيجه‌گيري و نظر نهايي در خريد و فروش خون بند ناف 353

    اعراض از خون بند ناف 354

    مفهوم اعراض 354

    واژگان مشابه 355

    ابراء 355

    اسقاط 356

    ماهيت اعراض 356

    عناصر اعراض 357

    آثار اعراض 357

    الف) قاعده تسليط 358

    ب) سيره 359

    روايات مثبيت قطع مالكيت با اعراض 359

    قراين حكايت‌گر اعراض 361

    جايگاه اذن در تهيه و تصرف در خون بند ناف 363

    اذن در لغت 363

    اذن در اصطلاح 364

    شكل‌هاي تحقق اذن 366

    ويژگي‌هاي اذن 367

    الف) يك طرفه بودن اذن 367

    ب) قابل رجوع بودن از اذن 368

    ج) قابليت حق يا حكم بودن اذن 368

    رابطه اذن و ضمان 368

    1. اذن مقيّد به عدم ضمان 369

    2. اذن مقيّد به ضمان 369

    3. اذن مطلق 370

    لوازم اذن 370

    جمع‌بندي و نتيجه 371

    جايگاه ولي (پدر) در تصرف خون بند ناف فرزند 372

    رعايت مصلحت 372

    ادله لزوم رعايت مصلحت 372

    الف) آيه قرآن، دليل لزوم رعايت مصلحت 372

    ب) مقتضاي اصل عدم ولايت 374

    اشتراط عدم مفسده 374

    مقتضاي جعل ولايت 374

    مقتضاي جمع بين روايات 375

    بررسي ديدگاه اشتراط عدم مفسده 375

    ديدگاه فقيهان عامه در اشتراط مصلحت طفل در تصرفات ولي 376

    درمان 379

    تبيين موضوع 379

    مشروعيت درمان و تشويق به آن 379

    روايات تشويق‌كننده اقدام به درمان 380

    1. معتبرة محمد بن مسلم 380

    2. معتبرة يونس بن يعقوب 380

    3. روايت حسين بن علوان 380

    5. روايت اسماعيل بن حسن متطبّب 381

    6. در روايت از يوسف (نسخه بدل، يونس) بن يعقوب 381

    وجوب درمان در برخي موارد 384

    روايت ابان بن تغلب 384

    روايت مرسل 384

    درمان با محرّمات 386

    شبهات درمان با محرمات حتي در صورت ضرورت 387

    1. معتبرة عمر بن اذينه 387

    2. معتبرة حلبي 387

    4. معتبرة معاوية بن عمار 388

    5. روايت اسماعيل بن محمد 388

    6. روايت عمر بن يزيد 388

    7. روايت فائت بن طلحه (قايد بن طلحة) 388

    8. روايت ابي بصير 389

    9. روايت علي بن اسباط 389

    10. معتبرة علي بن جعفر 390

    11. روايت اسماعيل بن حسن 390

    پاسخ 390

    دليل حكومت قاعده اضطرار بر ادله حرمت 391

    پاسخ اشکال 395

    حکم درمان با ملاهي 396

    ضميمه: استفتائات و مسائل مرتبط با درمان 397

    حضرت امام خميني 397

    مقام معظم رهبري 397

    لزوم شكافتن شريان بيمار براي تشخيص پزشكي 397

    ممانعت بستگان مصدوم از نجات او 398

    نجات مصدوم با احتمال خطر براي امدادگر 398

    ترجيح در امداد به مسلمان 398

    تزاحم در امداد به مسلمانان 399

    چشم پوشي از نجات مصدومين خطرساز 399

    معالجه بيمار در معرض مرگ از طريق شيوه‌هاي درماني پرخطر 399

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني(ره) دربارة درمان 400

    لزوم به كارگيري روش‌هاي تشخيص 400

    عمل به دستورات پزشك 405

    نظرات آيت‌الله العظمي تبريزي دربارة درمان 406

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله العظمي صافي گلپايگاني دربارة تشخيص و درمان 408

    نظر آيت‌الله سيستاني دربارة استعمال مواد مخدر 411

    نظرات آيت‌الله بهجت دربارة مسائل درمان 411

    استمناء جهت درمان 411

    گرفتن مني براي تشخيص بچه‌دار شدن 412

    معالجه سريع و پرخطر يا كم خطر و كم اثر 412

    وظيفة پزشك در صورت عدم توانايي بيمار در تهيّة دارو 413

    نوشيدن مشروبات الكلي براي درمان 413

    استفاده از موسيقي براي اغراض علمي و... 414

    درمان از راه‌هاي غير متعارف 414

    سؤالات مشترك از مراجع عظام تقليد 414

    موسيقي درماني 414

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيد علي سيستاني 415

    پاسخ آيت‌الله العظمي ميرزا جواد تبريزي(ره) 415

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف‌الله صافي گلپايگاني 415

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد تقي بهجت(ره) 415

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 415

    رحم اجاره‌اي 417

    تبيين موضوع 417

    بررسي ديدگاه‌ها در زمینة رحم جايگزين 418

    ديدگاه مخالفين 419

    1. استناد به آيات 419

    نقد استدلال به اين آيه 420

    نقد استدلال به آيه 421

    2. روايات 422

    روايت علي بن سالم 422

    بررسي سندي 422

    بررسي دلالت 423

    روايت پيامبر(ص) 423

    بررسي سندي 424

    بررسي دلالت حديث 424

    3. اصل احتياط 424

    4. مغايرت استفاده از رحم جايگزين با اغراض تشريع ازدواج 425

    دلايل موافقان اجاره رحم 426

    الف) اصل حليت 426

    ب) قاعده ضرورت 427

    نتيجه‌گيري 428

    برخي قوانين نحوه اهداي جنين به زوج‌هاي نابارور 428

    مسائل متفرع بر اجارة رحم 429

    1. آثار غيرمالي مربوط به کودک ناشي از رحم اجاره‌اي 430

    الف) حرمت نکاح 430

    1. رابطة کودک با صاحب اسپرم 430

    2. رابطة کودک با صاحب تخمک 430

    3. حرمت نکاح با مادر اجاره‌اي 431

    ب) حضانت 432

    ج) تربيت 432

    د) ولايت 432

    2. آثار مالي کودک ناشي از رحم اجاره‌اي 433

    الف) توارث 433

    1. توارث بين صاحب اسپرم و کودک 433

    2. توارث بين صاحب تخمک و کودک 433

    3. توارث بين مادر جانشين و کودک 434

    ب) نفقه 434

    1. انفاق بين کودک و صاحب اسپرم 434

    2. انفاق بين کودک و صاحب تخمک 435

    3. انفاق بين کودک و صاحب رحم اجاره اي 435

    ضميمه: فتاوي و ديدگاه‌هاي مراجع تقليد 437

    حضرت امام خميني 437

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله فاضل لنكراني 438

    اجاره رحم براي بزرگ كردن جنين ديگران 439

    چند مسأله از آيت‌الله العظمي فاضل دربارة پرورش جنين در رحم زن ديگري 441

    كِشت جنين در رحم زن بيگانه 441

    نسبت فرزند با رحم پرورش دهنده 442

    كِشت جنين در رحم حيوان 442

    بارورسازي با اسپرم مرد بيگانه 442

    نسبت فرزند باروري مصنوعي حرام با صاحبان اسپرم و تخمك 444

    نظر آيت‌الله سيستاني دربارة رحم مصنوعي 444

    نظرات آيت‌الله صافي 445

    نظرات آيت‌الله مكارم دربارة انتقال جنين 445

    سؤالات مشترك از مراجع عظام 446

    قرار دادن نطفه اجنبي در رحم زن اجنبيه 446

    پاسخ حضرت امام خميني 446

    پاسخ حضرت آيت‌الله خوئي 446

    پاسخ مقام معظم رهبري 446

    پاسخ حضرت آيت‌الله فاضل لنكراني 447

    پاسخ حضرت آيت‌الله سيستاني 447

    پاسخ حضرت آيت‌الله تبريزي 447

    پاسخ حضرت آيت‌الله وحيد خراساني 447

    پاسخ حضرت آيت‌الله صافي گلپايگاني 447

    پاسخ حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي 447

    خريد و اجاره رحم زن ديگر 447

    پاسخ حضرت آيت‌الله فاضل لنكراني 448

    پاسخ حضرت آيت‌الله تبريزي 448

    پاسخ حضرت آيت‌الله صافي گلپايگاني 448

    پاسخ حضرت آيت‌الله بهجت 448

    نسب ناشي از تلقيح مواد غير انساني به رحم مصنوعي 448

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيدعلي خامنه اي 449

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد فاضل لنكراني(ره) 449

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 449

    ژن‌درماني 451

    تبيين موضوع 451

    حداقل شرايط لازم براي ژن درماني اختلال ژنتيکي 452

    ويژگي‌هاي ژن انتقال‌يافته 452

    خصوصيات سلول هدف 452

    روش‌هاي انتقال ژن 453

    ناقل‌هاي ويروسي 453

    ناقل‌هاي غيرويروسي 453

    مخاطرات ژن درماني 454

    بيماري‌هاي نامزد ژن درماني 454

    پيشرفت ژن درماني در آينده 454

    حكم فقهي 455

    صورت‌هاي مختلف 455

    اضطرار به ژن درماني 455

    استفاده از ژن درماني براي تكامل بيشتر بدن در غير اضطرار 455

    نقد و بررسي دليل مذکور 457

    ضميمه: استفتائات و ديدگاه‌هاي مراجع تقليد 463

    نظرات آيت‌الله العظمي صافي گلپايگاني دربارة ژن درماني 463

    نظرات آيت‌الله مكارم دربارة ژن 464

    سؤالات مشترك از مراجع عظام 464

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 465

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد تقي بهجت(ره) 465

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 465

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيد عبدالكريم موسوي اردبيلي 465

    تحقيق براي بدست آوردن ژن‌هاي برتر 465

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيد علي سيستاني 466

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 466

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد تقي بهجت(ره) 466

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 466

    سقط جنين 467

    تبيین موضوع 467

    تعريف سقط جنين در فقه 467

    مفهوم ولوج روح 469

    اشاره‌اي به پيشينه سقط جنين 469

    ديدگاه‌ها در زمینة سقط جنين 471

    ديدگاه اهل سنت 471

    1. سقط جنين قبل از چهارماهگي 471

    رأي اوّل: جواز مطلق 472

    رأي دوم: جواز سقط نطفه 472

    رأي سوم: جواز سقط مشروط 472

    رأي چهارم: کراهت مطلق 473

    رأي پنجم: حرمت مطلق‏ 473

    2. سقط جنين پس از چهار ماهگي 473

    ديدگاه فقيهان شيعه 475

    الف) حكم تكليفي سقط جنين 475

    ادله حرمت سقط جنين 475

    آيات قرآن 475

    روايات 476

    ج) مرسلة شيخ مفيد از امير المؤمنين(عليه السلام) 477

    حکم عقل 479

    ديدگاه برگزيده 480

    ادله جواز سقط جنين 480

    1. حفظ جان مادر 480

    2. حفظ سلامت جسمي و رواني مادر 483

    3. علل اقتصادي 485

    4. علل اجتماعي 486

    5. زناي به تراضي، زناي به عنف و زناي با محارم 488

    6. ناهنجاري‌هاي جنيني 489

    نتيجه‌‌گيري و ديدگاه برگزيده 490

    ب) حکم وضعي سقط جنين 491

    صورت‌هاي سقط جنين 491

    1. سقط عمدي جنين قبل از دميدن روح 492

    2. سقط جنين بعد از دميدن روح و مرگ در رحم 494

    نقد استدلال به آيات 496

    استدلال به روايات در راستاي اثبات قصاص 497

    ديدگاه مخالف قصاص 501

    نقد ديدگاه مذکور (بيان ديدگاه برگزيده) 504

    ضميمه: نظرات و استفتائات مراجع تقليد دربارة سقط جنين 506

    حضرت امام خميني(قده) 506

    پرسش‌هايي از حضرت امام خميني دربارة سقط جنين 507

    از بين بردن نطفه بعد از استقرار در رحم 508

    سقط جنين به جهت مشکلات اقتصادي يا اجتماعي 509

    استفتائات و ديدگاه‌هاي مقام معظم رهبري دربارة سقط جنين 513

    خارج كردن جنين 513

    سقط جنين بخاطر حفظ آبرو 514

    وجوب پرداخت ديه بر مباشر سقط 514

    ملاك در جواز سقط جنين 514

    مشروعيت سقط جنين مبتلا به تالاسمي ماژور 518

    خارج كردن زود هنگام جنين از رحم مادر 520

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله فاضل لنكراني دربارة سقط جنين 520

    موارد جواز سقط جنين 522

    سقط جنين بعد از چهارماهگي 523

    حكم سقط جنين كافر 523

    احكام زني كه سقط جنين كرده 523

    موارد ضرورت سقط جنين 524

    عدم جواز سقط جنين بيمار و عقب مانده 525

    عدم جواز سقط جنين بر غير مادر 525

    وجوب ديۀ سقط جنين 526

    وجوب ديۀ سقط جنين، بر مباشر 526

    چند پرسش از آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني 528

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله العظمي صافي گلپايگاني در ارتباط با سقط جنين 529

    سقط جنين در صورت معلوليت جنين و يقين به مرگ آن 529

    سؤالات مشترك از مراجع تقليد 534

    پاسخ حضرت امام خميني 534

    پاسخ حضرت آيت‌الله فاضل لنكراني 534

    پاسخ حضرت آيت‌الله سيستاني 534

    پاسخ حضرت آيت‌الله تبريزي 534

    پاسخ حضرت آيت‌الله صافي 535

    پاسخ حضرت آيت‌الله بهجت 535

    پاسخ حضرت آيت‌الله مكارم 535

    سقط جنين به خاطر حفظ جان مادر 535

    پاسخ مقام معظم رهبري 535

    پاسخ حضرت آيت‌الله فاضل لنكراني 536

    پاسخ حضرت آيت‌الله سيستاني 536

    پاسخ حضرت آيت‌الله تبريزي 536

    پاسخ حضرت آيت‌الله صافي گلپايگاني 536

    پاسخ حضرت آيت‌الله بهجت 536

    پاسخ حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي 536

    جواز سقط جنين ناقص الخلقه به جهت حفظ جان و جلوگيري از فشار روحي مادر و مقدار ديه آن؛ سقط جنين در صورت ناقص بودن جنين 537

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد فاضل لنكراني 537

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف‌الله صافي گلپايگاني 537

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد تقي بهجت 538

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 538

    سلول‌هاي بنيادي 539

    تبيين موضوع 539

    تعريف سلول‌هاي بنيادي 539

    انواع سلول‌هاي بنيادي 540

    1. سلول‌هاي بنيادي بالغين 540

    2. سلول‌هاي بنيادي جنيني 542

    3. سلول‌هاي بنيادي بافت بند ناف 543

    انواع پيوند سلول‌هاي خون‌ساز 544

    چشم‌انداز استفاده از سلول‌هاي بنيادي 545

    بررسي حكم فقهي سلول‌هاي بنيادي 545

    شبيه‌سازي 549

    تبيين موضوع 549

    تقسيمات شبيه‌سازي 550

    شبيه‌سازي سنتي و جديد 550

    شبيه‌سازي گياهي و حيواني 551

    شبيه‌سازي درماني و انساني 551

    بررسي ديدگاه‌ها 551

    ديدگاه أهل سنت 551

    ديدگاه شيعه 552

    ديدگاه فقيهان دربارة شبيه‌سازي حيوانات 552

    ديدگاه فقيهان دربارة شبيه‌سازي انسان 553

    ادله حرمت اولي شبيه‌سازي 557

    بررسي ادله فقهي قائلين به حرمت شبيه‌سازي 557

    دليل اول: حرمت تغيير خلق الله 557

    دليل دوم: دليل عدم مالكيت بر جسد 560

    ادله حرمت ثانوي شبيه‌سازي 563

    دلايل اخلاقي حرمت شبيه‌سازي 563

    نقد دليل مذکور 564

    پيامدهاي منفي شبيه‌سازي 565

    استناد به معضلات اجتماعي براي اثبات حرمت شبيه‌سازي 570

    نقد و بررسي دليل مذکور 570

    بررسي دليل حكم جواز محدود شبيه‌سازي 571

    بررسي دليل مذکور 572

    بررسي ادلة نظريه جواز مطلق شبيه‌سازي 572

    ضميمه: استفتائات و ديدگاه‌هاي مراجع تقليد 574

    ديدگاه آيت‌الله خوئي دربارة شبيه‌سازي 574

    ديدگاه آيت‌الله تبريزي 576

    جواز شبيه‌سازي انساني 577

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيدعلي خامنه‌اي 579

    ديدگاه‌هاي آيت‌الله فاضل لنكراني(قده) دربارة شبيه‌سازي 579

    شبيه‌سازي انسان 579

    پاسخ آيت الله فاضل لنکراني 579

    پاسخ آيت الله سيستاني 579

    پاسخ آيت الله تبريزي 579

    پاسخ آيت الله صافي گلپايگاني 580

    پاسخ آيت الله بهجت 580

    پاسخ آيت الله مکارم شيرازي 580

    عدم توارث در شبيه‌سازي انسان 580

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيد علي سيستاني 581

    پاسخ آيت‌الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني 581

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد تقي بهجت(ره) 581

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 582

    پاسخ آيت‌الله العظمي محمد فاضل لنكراني(ره) 582

    پاسخ آيت‌الله العظمي سيد علي سيستاني 582

    پاسخ آيت‌الله العظمي ميرزا جواد تبريزي(ره) 582

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 582

    ازدواج اشخاص متولد از شبيه سازي 583

    پاسخ آيت‌الله العظمي ناصر مكارم شيرازي 583

    فهرست آیات 585

    فهرست روایات 589

  • مقدمه: 

    با سپاس و حمد خداي متعال كه هيچ كاري بي‌خواست او به ثمر نمي‌نشيند و با درود و صلوات بر بهترين بندگان صالح آفريدگار؛ حضرت محمد صلي الله عليه وآله و خاندان پاكش عليهم السلام.

    قبل از مطالعه اين نوشتار، توجه به چند نکتة مقدماتي ضروري است.

    تعريف فقه
    فقه در لغت به معناي فهم و دانستن است، يا فقه نسبت به هر چيزي، علم به آن شيء است. فقيهان در تعريف اصطلاحي فقه گفته‌اند:

    هو العلم بالاحكام الشرعية الفرعية عن ادلتها التفصيلية؛

    فقه عبارت است از علم به احكام فرعي شرع اسلام (نه مسائل اصول اعتقادي يا تربيتي، بلكه احكام عملي) از منابع و ادلّه تفصيلي آن‌ها.

    فقيه يا پژوهش‌گر اجتهادي فقه، براي دست‌يابي به حكم حادثه و مسأله، به منابع و مدارك معتبر مراجعه مي‌كند و بر اساس قواعد مدوّن و روشن و بررسي زواياي مختلف پيرامون رخداد، با فهمي عميق و دقيق حكم آن را بيان مي‌كند و وظيفه مكلّف را تبيين مي‌سازد.

    منظور از ادلّۀ تفصيلي در تعريف فقه، منابع فقه در مكتب فقهي شيعه يعني كتاب، سنّت، اجماع و عقل است. نصوص و ظواهر قرآن كريم و سنت همان قول، فعل و تقرير معصومان عليه السلام است. اجماع، اتفاق نظر فقيهان در حكمي است و اعتبارش وابسته به كاشفيت آن از سنت و نظر معصوم عليه السلام است. منظور از عقل، ادراك و حكم قطعي عقل به حكم شرعي است كه يا بدون واسطه يا با ضميمه قاعده ملازمه از حكم شرعي كشف مي‌كند.

    اعتبار و تراز سنجش حجيت منابع ياد شده، در علم اصول بحث و بررسي مي‌شود.

    گستردگي فقه
    چه نيكو فرمود آن فقيه بزرگ كه:

    فقه، تئوري واقعي و كامل اداره انسان و اجتماع از گهواره تا گور است.

    نیز:

    اسلام تمام جهاتي که انسان به آن احتياج دارد، برايش احکام دارد. احکامي که در اسلام آمده است، چه احکام سياسي، چه احکامي که مربوط به حکومت است، چه احکامي که مربوط به اجتماع است، چه حکمي که مربوط به افراد است، چه احکامي که مربوط به فرهنگ اسلامي است، تمام اين‌ها موافق با احتياجات انسان است.

    هم‌چنین فرمود:

    اسلام نسبت به تمام شئون مادي و معنوي انسان حکم دارد. دربارة چيزهايي که در رشد معنوي و تربيت عقلاني انسان دخيل است، احکام دارد.

    با توجه به گستردگي و شمول فقه و احكام الهي در تمام مراحل و رفتار انسان، برخي فقيهان فرموده‌اند:

    در اسلام هيچ واقعه‌اي خالي از حکم نيست، حتي ارش الخدش (دیة خراشي که شخصي بر بدن ديگري وارد مي‌کند) وآنچه امت اسلامي تا آستانه قيامت به آن نياز دارد در قوانين اسلامي پيش بيني شده است، منتها بايد تلاش کرد و آن‌ها را دريافت.

    ملا محمد امين استرابادي از پيشروان اخباريين است، اما كامل بودن احكام اسلامي و برآوردن نياز‌هاي بشري را به وسيلة دين از ضروريات دين شمرده است:

    از ضروريات مذهب اماميه آن است، که هر چه را که امت تا روز قيامت بدان نياز دارد و هر آنچه مورد نزاع دو نفر قرار مي‌گيرد، خطاب و حکمي از جانب خداي تعالي دربارة آن رسيده است؛ حتي جريمه خراش.

    هم‌چنین گفته است:

    خلو واقعة عن حکم الهي غير متصور عند اصحابنا؛

    از ديدگاه اصحاب و فقيهان، خالي بودن واقعه‌اي از حكم الهي، قابل تصور نيست.

    بيان ديدگاه‌هاي فقيهان دربارة كامل بودن فقه در تمام شئون زندگي انسان، براي اثبات گستردگي و جهان¬شمولي دين كفايت مي‌كند.

    بنابراين در ميان علوم انساني، علم فقه از گسترده‌ترين علوم اسلامي است. تاريخ آن نيز قديمي‌تر از ساير علوم است.کتاب‌هاي فراوان فقهي و ظهور بسياري از فقيهان بزرگ در طول تاريخ، نشانه‌اي از اهميت و جامعيت علم فقه است؛ گوناگوني مسائل مطرح شده در کتاب‌هاي غير قابل شمارش، حكايتي رسا از شمول فقه در تمام شئون زندگي بشر دارد، تا آن‌جا كه نمي‌توان رخدادي را يافت كه فقه، حكم شرعي آن را به كاوش و تحقيق بيان نكرده باشد.

    پويايي فقه
    پس از اثبات گستردگي بي‌بديل فقه و فراگيري آن از ديدگاه فقيهان بزرگ، توجه به نكتة باارزش ديگري اهميت فراواني دارد، و آن پويايي دانش فقه و اجتهاد است كه سبب مي‌شود تا پاسخ‌گوي مسائل پيشين و رخدادهاي پسين باشد.

    فقه بر اساس اجتهاد پويا و بالنده و بر اساس سنت‌هاي اصيل و پايه‌هاي اصول شريعت اسلام، هيچ‌گونه تعارضي با مظاهر جديد زندگي بشر ندارد و هم‌گام، پيش‌روتر از وقايع و موضوعات تازه، راه سعادت و وظيفه عملي انسان را تدوين مي‌كند.

    احكام تبيين شده بر اساس مباني و قواعد فقهي ـ اصولي، پيوندي عميق و ناگسستني با واقعيت‌هاي زندگي انسان در ابعاد مختلف دارد و تمام مسائل عقيدتي، اخلاقي، اجتماعي، تجاري، حقوقي، سياسي، كيفري و... را در بر مي‌گيرد و دربارة تمام دگرگوني‌هاي مختلف فردي و اجتماعي و پرسش‌هاي جديد، پاسخي بر طبق قاعده دارد؛ زيرا فقه بيان‌گر فرايض و احكام الهي و تعيين‌كننده وظايفِ شرعي مردم در زندگي مادي و معنوي آنان در تمام زمان‌هاست. بنابراين هم‌گام با پيشرفت جامعه و زمانه، بدون اين‌که از حيطه اصول و قواعد اجتهاد خارج شود، موضوعات جديد و نيازهاي جامعه معاصر را درك كرده و حكم آن‌ها را از منابع و متون ديني اصيل استنباط مي‌کند، اين حقيقت زماني به واقعيت مي‌پيوندد كه پژوهش‌گران و فقيهان از طريق اجتهاد مداوم و پويا به استنباط بپردازند، چون اگر غير از اين باشد از وظايف اصلي خود باز خواهد ماند. يكي از عرصه‌هاي مهم در مسائل جديد، موضوعات مربوط به فقه پزشكي است كه به گونه‌اي فراگير مي‌تواند همگان را با خود درگير کند.

    فقه پزشكي
    در فرهنگ اسلامي، طب و فقه، رابطه‌اي نزديك دارند، تعليم و يادگيري آن‌ها با هم آغاز شده و با يكديگر تعاملي مثال زدني دارند. پزشكان و بيماران با رويدادهاي مستحدث روبه‌رو مي‌شوند كه براي پاسخ صحيح به آن همه پرسش، مي‌طلبد كه فقيه با درك درستِ موضوعات جديد به تبيين احكام مستنبَط از منابع فقهي بپردازد.

    پژوهش‌گر فقه پزشكي به استنباط و تبيين احكام رويدادهايي مي‌پردازد كه به گونه‌اي با علم پزشكي، وظايف پزشكان، تكاليف بيماران، و موضوعات جديد اين عرصه، ارتباط دارند. بنابراين فقه پزشكي شامل تمام ابعاد حكمي و موضوعي مسائل پزشكي مي‌شود.

    دانشنامه فقه پزشكي
    در تعريف دانشنامه يا دايرة المعارف گفته مي‌شود كه: «دايرةالمعارف» يا «دانشنامه» مجموعه‌اي فراگير و مدوّن از اطلاعات و معارف در حوزۀ دانش بشري و يا رشته‌اي خاص است كه پاسخ گوي نيازمندي‌هاي انسان در زمينه‌هاي مختلف آن دانش مي‌باشد.

    اين اصطلاح برگرفته از واژۀ لاتين «انسيكلوپديا» (Encyclopedia) است كه در يونان باستان به موضوعات هفتگانه‌اي گفته مي‌شد كه درآن زمان پايۀ همۀ علوم به شمار مي‌رفتند؛ يعني دستور زبان، منطق، بلاغت، حساب، هندسه، موسيقي و نجوم. سپس «انسيكلوپديا» به فرهنگ و لغت‌نامه‌هاي عمومي علوم، فنون و حرفه‌ها نيز اطلاق گرديد.

    با توجه به تعريف پيش گفته، در اين مجموعه تلاش كرده‌ايم در حد توان مجموعه‌اي نسبتاً فراگير از مسائل فقه پزشكي را با روشي اجتهادي تبيين كنيم، تا شايد به اساتيد و دانش پژوهان اين رشته به طور خصوص و دانشوران فقه به طور عموم، كمكي كرده باشيم و گامي هر چند كوچك در راستاي رشد فقه و اجتهاد برداشته باشيم.

    شيوه نامه نگارش
    در اين مجموعه كه حاصل تلاش حدود سه سال نويسنده است، شيوه‌نامه‌ ويژه‌اي رعايت شده است كه نخست به تصويب شوراي عالي پژوهش مركز فقهي ائمه اطهار عليهم السلام رسيده است.

    برخي از نكات اساسيِ شيوه نگارش اين نوشتار كه مي‌تواند در انتظام بخشيدن به مطالعه خوانندگان كمك کند عبارتند از:

    موضوعات بر اساس اهميت، تازگي، كاربردي بودن، استعداد تحقيق و پژوهش داشتن و داخل بودن در موضوع فقه پزشكي، انتخاب شده‌اند.

    از آنجايي كه برخي قواعد فقهي، كاربرد گسترده و فراگير در فقه پزشكي دارند، به عنوان قواعد فقه پزشكي به اختصار كاوش و تدوين شده است تا در ساير مباحث از نتايج بررسي‌ها بهره گيريم.

    سعي شده است از تكرار مطالب، پرهيز شود و در حد امكان مطالب هر عنوان به صورت موجز تبيين شود، چون مي‌توان براي بسياري از موضوعات تدوين شده، كتابي مستقل نگاشت، اما طويل‌نويسي از موضوع اين نوشتار خارج است.

    موضوعات با توجه به عنوان انتخاب شده، به ترتيب حروف الفبا تدوين شده است تا دسترسي به آن‌ها آسان‌تر باشد.

    در موضوعات بررسي شده، پنج نکتة اساسي رعايت شده است و در پاره‌اي موارد، به نكات پيراموني مباحث اصلي پرداخته‌ايم، تا به تكميل مباحث ياد شده در طرح كمك كرده باشيم.

    الف. تيبين موضوع: در راستاي روشن شدن مركز بحث، سعي بر آن است نخست تبييني رسا از موضوع شود تا مفهوم، جايگاه و ارتباط موضوع كاوش شده با فقه پزشكي آشكار شود.

    ب. تبيين ديدگاه‌ها: در ذيل هر عنوان، پس از تبيين موضوع، مهم‌ترين ديدگاه‌هاي فقيهان آورده شده است.

    ج. بررسي ادله اقوال: در خور هر موضوع، استدلال‌ها و دليل‌هاي مطرح شده، به وسيلة صاحب‌نظران بررسي شده است. البته نظرگاه‌هاي فقيهان معاصر و پيشين بيشتر مَدِّ نظر بوده است.

    د. بيان ديدگاه برگزيده: با تبيين ادله و رد و ايراد‌هاي صورت گرفته، ديدگاه نويسنده روشن مي‌شود، ولي به اختصار پس از هر مرحله، ديدگاه مؤلّف به صراحت بيان شده است.

    هـ‌‌‌ . در راستاي غناي هر چه بيشتر، در پايان بررسي هر يك از عناوين، استفتائات و نظرات مراجع عظام تقليد آورده شده است تا خوانندگان بتوانند متن پاسخ‌هاي فقيهان را به مسائل فقه پزشكي جديد در اختيار داشته‌ باشند.

    اكنون بر خويش لازم مي‌دانم تا از رياست محترم مركز فقهي ائمه اطهار عليهم السلام حضرت آيت‌الله محمدجواد فاضل لنكراني، تشكري ويژه کنم كه با راهنمايي‌ها، حمايت‌ها، و تشويق‌هاي ايشان، اين مجموعه بدين گونه تدوين و تقديم مي‌شود. هم‌چنین تشكر و سپاس خويش را از جناب حجةالاسلام والمسلمين جناب آقاي فاضل كاشاني و معاونت پژوهش جناب آقاي دكتر مقدادي كه طي مراحل مختلف اين پروژه، بي‌همراهي ايشان كار دشوار مي‌نمود و به سامان نمي‌رسيد، اعلان نمايم.

    بلكه از همة كساني كه وقت گران‌بهاي خويش را در اختيارم گذاشتند تا براي پختگي و تكميل مباحث اين نوشته با آنان به گفت وگو بنشينم، قدرداني مي‌كنم و پاداش بي‌نهايت الهي را براي ايشان درخواست مي‌نمايم.

    محمدعلي قاسمي
    قم مقدس ـ 1392ش

کليه حقوق اين سايت متعلق به مرکز فقهي ائمه اطهار (ع) است.