سایت مرکز فقهی


اصول صدرجلد سوم


ترجمه، شرح و تحقیق کتاب بحوث فی علم الاصول
مترجم: 
حسن مهدوی
سال نشر: 
1398
زبان: 
دسته بندی: 
گروه علمی: 
گروه فقه و اصول
شابک: 
978-600-388-122-8
قطع: 
وزیری (سلفونی)
حجم صفحات: 
680
نوبت چاپ: 
اول
  • معرفی اثر: 

    مقدّمه جلد سوم (مترجم)
    در كتاب حاضر، مباحث لفظى به دو بخش تحليلى و لغوى تقسيم شده‌اند. در جلد اوّل، به مباحث لفظى تحليلى ـ كه درباره معانى حروف و هيئت‌ها بودند ـ پرداخته شد و از گفتارهاى لفظى لغوى نيز بحث مشتق بررسى گرديد. اكنون در اين جلد، بحث ديگرى از بحث‌هاى لفظى لغوى بررسى مى‌گردد.

    گفتنى است در اين جلد، مقرّر محترم، آية الله‌ سيّد محمود هاشمى شاهرودى ـ حفظه الله‌ ـ در برخى از موارد، حاشيه‌هايى بر بيان شهيد صدر(قدس سرّه) دارند كه با توجّه به ذكر آنها در كتاب الأضواء و الآراء و تقريرات درس خارج ايشان، از ترجمه آنها مگر در برخى از موارد خاص، خوددارى كرده‌ام.

    حسن مهدوى
    مرداد ماه 1393

  • فهرست مطالب: 
    بخش پنجم: گفتارهای مربوط به نواهی 5
    فصل اوّل: دلالت‌هاى صيغه نهى 7
    گفتار اوّل: مدلول صيغه نهى 9
    ديدگاه اوّل 9
    ديدگاه دوم 12
    ديدگاه سوم (ديدگاه برگزيده) 13
    گفتار دوم: دلالت نهى بر استغراق 17
    ديدگاه سيّد استاد 18
    نقد ديدگاه استاد 20
    ديدگاه برگزيده 21
    گفتار سوم: تفاوت امر و نهى 25
    تفاوت ميان امتثال امر و امتثال نهى 26
    گفتار چهارم: تنبيهات 29
    تنبيه اوّل: ثبوت ويژگی‌هاى نهى طبق همه معانى 29
    تنبيه دوم: نهى از جامع انتزاعى 30
    فصل دوم: اجتماع امر و نهى 31
    گفتار اوّل: بررسى جواز يا امتناع اجتماع امر و نهى در عنوان واحد 33
    مطلب اوّل: تبيين محلّ نزاع 33
    مطلب دوم: انواع تغاير ميان دو عنوان 34
    مطلب سوم: علت استحاله اجتماع امر و نهى در عنوان واحد 35
    بررسى بيان‌هاى سه‌گانه هنگام تغاير عنوان 37
    بررسى نخستين قسم تغاير 37
    تعلّق حبّ استقلالى و بغض ضمنى به يك شى‏ء 38
    بررسى دومين قسم تغاير 44
    جريان ادلّه امتناع در قسم دوم 53
    سه ملاك براى جواز اجتماع 55
    شرايط جواز اجتماع بر اساس ملاك دوم 57
    بحث صغروى در مورد ملاك سوم 59
    گفتار دوم: تطبيق معروف اجتماع امر و نهى 69
    گفتار سوم: تنبيهـات 75
    تنبيه اوّل: اصولى بودن مسئله اجتماع 75
    تنبيه دوم: شمول بحث نسبت به امكان و امتناع عقلى و عرفى 78
    تنبيه سوم: تفاوت ميان مسئله اجتماع با مسئله نهى از عبادت 79
    تنبيه چهارم: رابطه مسئله اجتماع با مسئله تعلّق امر به طبايع 84
    تنبيه پنجم: آيا محلّ اجتماع بايد داراى ملاك باشد؟ 88
    جهت اوّل: اصل شرطيّت ملاك 88
    جهت دوم: اثبات فعليّت هر دو ملاك در مورد اجتماع 92
    جهت سوم: تفاوت تزاحم ملاكى با تزاحم امتثالى 97
    تنبيه ششم: تصحيح نماز در مغصوب 103
    تنبيه هفتم: تقديم دليل نهى بر دليل امر بنا بر امتناع 115
    تنبيه هشتم: كراهت در عبادات 118
    يك. عبادت مكروهى كه بدل دارد 119
    دو. عبادت مكروهى كه بدل ندارد 123
    تنبيه نهم: سقوط حرمت با قطع نظر از امر 126
    مقام اوّل: نماز اضطرارى در شى‏ء غصبى بدون سوء اختيار 126
    بررسى كبراى سقوط تكليف هنگام اضطرار 126
    بررسى صغراى سقوط تكليف هنگام اضطرار 131
    مقام دوم: نماز اضطرارى در شى‏ء غصبى با سوء اختيار 133
    تنبيه دهم: اختلاف مأمورٌبه با منهىٌ عنه در اضافه 149
    فصل سوم: آيا نهى از شى‏ء، مقتضى فساد است؟ 153
    گفتار اوّل: نهى از عبادت 155
    اقسام نهى تحريمى و نوع اقتضاى آنه 156
    برهان‏هاى موجود براى اثبات اقتض 158
    تنبيه اوّل 170
    تنبيه دوم 172
    تنبيه سوم 174
    تنبيه چهارم 175
    گفتار دوم: نهى از معاملات 177
    مطلب اوّل: مقتضاى قاعده در اين مسئله 177
    مطلب دوم: ثبوت دليل شرعى بر اثبات بطلان 186
    بخش ششم: گفتارهاى مربوط به مفاهيم 195
    فصل اوّل: تعريف مفهوم 197
    فصل دوم: ضابطه دلالت بر مفهوم 203
    فصل سوم: مفهوم شرط 213
    گفتار اوّل: مفاد جمله شرطيّه 217
    مطلب اوّل: مفاد ادات شرط 217
    مطلب دوم: دلالت ادات شرط بر ربط ميان دو مدلول تصوّرى نه تصديقى 222
    مطلب سوم: مدلول تصوّرىِ هيئت جزا معلّق است يا مدلول تصوّرى مادّه جزا؟ 229
    گفتار دوم: بررسى ركن اوّل ضابطه مفهوم 233
    ديدگاه برگزيده 242
    تنبيه اوّل: بررسى جملات شرطيّه‌اى كه محقّق موضوع‌اند 250
    تنبيه دوم: دلالت مفهوم بر نفى «مطلق الوجوب» 253
    تنبيه سوم: دلالت مفهوم بر عموميّت انتفا يا انتفاى عموم؟ 257
    تنبيه چهارم: گستره مفهوم، هنگام وحدت شرط و تعدّد جز 260
    تنبيه پنجم: تقييد امر در قالب غير شرطى 262
    تنبيه ششم: موضوع قرار گرفتن ادات شرط 264
    تنبيه هفتم: تعدّد شرط و وحدت جزا در دو جمله شرطيّه 265
    تنبيه هشتم: تداخل اسباب و مسبّبات، هنگام وحدت جزا و تعدّد شرط 276
    مسئله اوّل: تداخل اسباب 281
    مسئله دوم: تداخل مسبّبات (مرحله امتثال) 284
    فصل چهارم: ساير مفاهيم 287
    گفتار اوّل: مفهوم وصف 289
    مفهوم‏گيرى بر اساس مدلول تصوّرى 291
    مفهوم‌گيرى بر اساس مدلول تصديقى 293
    ديدگاه محقّق عراقى 296
    ديدگاه محقّق نائينى 304
    ديدگاه محقّق اصفهانى 305
    گفتار دوم: مفهوم غايت 309
    گفتار سوم: مفهوم استثن 313
    گفتار چهارم: مفهوم حصر 317
    بخش هفتم: گفتارهاى مربوط به عام و خاص 319
    فصل اوّل: عـام 321
    گفتار اوّل: مفهوم عموم 323
    مطلب اوّل: انواع استيعاب 323
    مطلب دوم: مراد از استيعاب مفهوم 324
    مطلب سوم: اقسام عموم 327
    مطلب چهارم: اسم‌هاى عدد 330
    مطلب پنجم: دخول واژه «كلّ» بر نكره و معرفه 331
    گفتار دوم: ادات عموم 335
    مطلب اوّل: اسم‏هاى عموم 335
    سخن سيّد استاد در نقد ديدگاه اوّل 336
    سخن محقّق اصفهانى در نقد ديدگاه اوّل 338
    سخن دوم سيّد استاد در نقد ديدگاه اوّل 339
    سخن برگزيده در نقد ديدگاه اوّل 340
    دليل ديدگاه اوّل 345
    ابطال دليل ديدگاه اوّل 346
    مدلول واژه «كلّ»، استغراقيّت است يا مجموعيت؟ 351
    مطلب دوم: جمع مُحلّى به لام 353
    مسئله اوّل: تصوير دلالت جمع محلّى به لام بر عموم در مقام ثبوت 353
    مسئله دوم: دلالت جمع محلّى به لام بر عموم در مقام اثبات 357
    1. مناقشه سيّد استاد در ديدگاه اوّل 362
    2. مناقشه صاحب كفايه در ديدگاه دوم 363
    3. مناقشه در اصل دلالت جمع محلّى به لام 364
    مسئله سوم: عمومى كه از جمع محلّى به لام استفاده می‌شود 379
    مطلب سوم: نكره در سياق نفى يا نهى 380
    فصل دوم: تخصـيص 383
    گفتار اوّل: حجّيت عام در غير مورد تخصيص 385
    مطلب اوّل: چگونه عام می‌تواند در افراد باقی‌مانده حجّت باشد؟ 387
    روش اوّل: بازگرداندن تخصيص به تخصّص 387
    روش دوم: استفاده از ظهور تصديقى استعمالى 390
    روش سوم: مراد ضمنى بودنِ افراد باقی‌مانده 406
    مقايسه روش سوم با روش دوم 410
    مطلب دوم: برآيند نهايى اين گفتگو 414
    مطلب سوم: تخصيص جمله‌هاى خبرى 417
    گفتار دوم: حجّيت عام در جايى كه مخصّص، مجمل است 419
    مطلب اوّل: اجمال مفهومى در مخصّص 421
    فرع اوّل: مخصّص متّصل مردّد بين اقل و اكثر 421
    فرع دوم: مخصّص متّصل مردّد بين متباينين 425
    فرع سوم: مخصّص منفصل مردّد بين اقل و اكثر 435
    فرع چهارم: مخصّص منفصل مردّد بين متباينين 439
    تنبيهات مطلب اوّل 441
    تنبيه اوّل 441
    تنبيه دوم 443
    تنبيه سوم 446
    مطلب دوم: اجمال مصداقى مخصّص 448
    جواز تمسّك به عام در شبهه مصداقى در دو حالت 469
    سخن شيخ اعظم انصارى 471
    فصل سوم: پيوست‏ه 473
    پيوست اوّل: جايگزين كردن استصحاب عدم ازلى به جاى عام 473
    ديدگاه دانشمندان اصولى 474
    بررسى سخن اوّل محقّق نائينى 478
    معانى نعتيت 481
    بررسى سخن دوم محقّق نائينى 498
    نقد سخن دوم محقّق نائينى 500
    بررسى ديدگاه محقّق عراقى 502
    پيوست دوم: دوران امر ميان عام و استصحاب حكم مخصّص 509
    پيوست سوم: تمسّك به عام براى نفى تخصيص و اثبات تخصّص 512
    ديدگاه صاحب كفايه 514
    ديدگاه محقّق عراقى 514
    پيوست چهارم: وجوب جستجوى مخصّص پيش از تمسّك به عام 519
    مسئله اوّل: اصل وجوب جستجو 519
    مسئله دوم: مقدار جستجوى لازم 531
    پيوست پنجم: شمول خطاب نسبت به غير مشافهان 532
    پيوست ششم: بازگشت ضمير به بعض مدلول عام 538
    تثبيت و نقد كبر 541
    ابطال تمسّك به عام 546
    ديدگاه برگزيده 547
    تنبيه اوّل: اراده شدن مقيّد از ضميرى كه به مطلق باز می‌گردد 548
    تنبيه دوم: سخن محقّق خراسانى درباره علّت ممنوعيت رجوع به عام 553
    پيوست هفتم: تخصيص عام به وسيله مفهوم 555
    مقام اوّل: معارضه عام با مفهوم موافق 556
    امور مترتّب بر تفسير ما از مفهوم موافق 557
    انواع تعارض در موارد مفهوم موافق 558
    مقام دوم: معارضه عام با مفهوم مخالف 565
    پيوست هشتم: آمدن استثنا به دنبال جمله هاى متعدّد 571
    كلمات محقّق عراقى 575
    ديدگاه برگزيده 578
    بررسى مسئله از جهت مستثن 579
    پيوست نهم: تخصيص عامّ كتابى به وسيله خبر واحد 580
    بخش هشتم: گفتارهاى مربوط به اطلاق و تقييد 583
    فصل اوّل: اطــلاق 585
    گفتار اوّل: اسم‌هاى جنس 587
    تقسيمات ماهيت 587
    مطلب اوّل: انطباق كلّى طبيعى بر لا بشرط قسمى 591
    مطلب دوم: تطابق ماهيت مهمل با ماهيت لا بشرط قسمى 592
    مطلب سوم: معناى اسم جنس 595
    مطلب چهارم: چگونگى تقابل ثبوتى ميان مطلق و مقيّد 598
    گفتار دوم: مقدّمات حكمت 601
    ديدگاه اوّل 601
    ديدگاه دوم 606
    تطبيق ديدگاه اوّل بر مقدّمات حكمت 608
    مقدّمه اوّل: در مقام بيان بودن 609
    مقدّمه دوم: عدم وجود قرينه 610
    مقدّمه سوم: عدم قدر متيقّن در مقام تخاطب 618
    گفتار سوم: تنبيهـات 623
    تنبيه اوّل: تطبيق برخى از مطالب مشهور 623
    تنبيه دوم: عدم جريان اطلاق به لحاظ نسبت ناقص 624
    تنبيه سوم: شمولى يا بدلى بودن اطلاق 625
    تنبيه چهارم: انصراف 629
    تنبيه پنجم: تفاوت ميان اطلاق حِكمى و اطلاق مقامى 630
    حالت‌هاى اسم جنس 633
    مطلب اوّل: دخول تنوين بر اسم جنس 633
    مطلب دوم: دخول لام بر اسم جنس 636
    مطلب سوم: عَلَم شدن اسم جنس 639
    فصل دوم: تقييد 641
    گفتار اوّل: مقيِّد متّصل 643
    گفتار دوم: مقيِّـد منفصـل 649
    مطلب اوّل: موارد تنافى ميان مطلق و مقيّد 649
    مطلب دوم: تصرّف در مطلق به وسيله عدم تصرّف در مقيّد 652
    بخش نهم: گفتارهاى مربوط به مجمل و مبيّن 655
    گفتار اوّل: مجمل بالذات 659
    نوع اوّل: يك دليل مجمل در مقابل يك دليل مبيّن 659
    نوع دوم: دو دليل مجمل 662
    گفتار دوم: مجمل بالعرض 665
    فهرست منابع 668
    فهرست مطالب 671
  • مقدمه: 

    مقدّمه جلد سوم (مقرّر)
    الحمد لله‌ ربّ العالمين و الصلاة و السلام على قائد البشريّة الصالحة محمّد و على آله الميامين.

    اين، بخش دوم از مباحث علم اصول است كه سرور و مولاى بزرگ ما، شهيد اسلام، آية الله‌ العظمى سيّد صدر(قدس سرّه) آنها را تدريس نموده و در بردارنده بحث‌هاى اوامر ـ كه بخشى از مباحث دليل لفظى به شمار مى‌روند ـ است.

    خداوند سبحان، توفيق نشر اين مباحث را هنگامى به ما عنايت كرد كه استاد بزرگ ما و عمود سرفراز علم و هدايت و كسى كه با از دست دادن او ثلمه‌اى در دين و علم وارد شد و تأثير شهادتش در قلب امام عصر(عج) بسيار بزرگ و شديد بود، به شهادت رسيده و از دست رفته بود.

    من هنگام نوشتن اين مباحث، گاهى نكاتى را كه به ذهن قاصرم مى‌رسيد، يادداشت مى‌كردم تا در فرصت مناسب درباره آنها از جناب استاد نظرخواهى كنم، چنان‌كه در مباحث جلد اوّل و مباحث تعارض ادلّه اين كار را انجام دادم؛ ولى اراده خداوند سبحان، اين‌گونه شد كه ما از وجود شريف او محروم شويم و گرفتار مصيبت عظماى او گرديم كه از خداوند مسئلت مى‌كنيم به ما و همه مؤمنان توانايى تحمّل و صبر بر آن را عنايت كند. از اين رو، تصميم گرفتم خودم آن نكات را پيرايش و آنها را در حاشيه ذكر كنم؛ شايد كه پژوهشگران بتوانند از آنها استفاده كنند. توفيق من، تنها از خداوند است. بر او توكّل مى‌كنم و به او پناه مى‌برم.

    سيّد محمود هاشمى
    25 ذو القعده 1405 هجرى
    قم مقدّس

کليه حقوق اين سايت متعلق به مرکز فقهي ائمه اطهار (ع) است.