مبانی فقهی جنگ نرم رسانه‌ای
-
معرفی اثر:
از ضرورت‌ها و لوازم جوامع انسانی، تضارب آراء، دیدگاه‌ها، افکار و اندیشه‌هاي مختلف است. در ارتباط بین افراد جامعه نهادهاي فکری و ارزشی به ویژه مبانی عقیدتی و دینی، سه دسته گرایش دیده می‌شود: گروهی موافق و هم‌سو، دسته دیگر مخالف و گروهی معاندند. از نظر فقه و احکام دین، نوع مواجهه و مقابله با دو دسته اخير بسته به اهداف و انگیزه‌ها و میزان آگاهی و جهل هر يك و نیز تعمدی و غیرعمدی بودن تقابل‌شان با حقیقت، متفاوت است.
رشد چشم‌گیر انواع شبکه‌های رسانه‌ای در چند دهه اخیر و افزایش نقش‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آنها باعث شده که اين شبكهها از ابعاد مختلف، مورد مطالعه و تحقیق قرار گیرند. یکی از این ابعاد، بُعد فقهی تقابل و تعارض آنها با اندیشه و حاکمیت اسلام ناب در میدان جنگ نرم و عملیات روانی است. امروزه رسانه‌هاي جمعي مدرن به عنوان يكي از برجستهترين دست‌آوردهاي جهان صنعتي و فنآوريهاي ارتباطي و ابزاري مهم براي ابراز عقیده و اقناع افکار جامعه و تغيير هنجارها و ارزش‌های آن شمرده مي‌شوند.
بررسی جايگاه شبکه‌های رسانه‌ای مخالف و معاند از نظر فقهی، مبانی شرعی مقابله و مواجهه با آنها در میدان جنگ نرم رسانه‌ای و عملیات روانی، تکلیف آحاد جامعه و نهادهای رسانه‌ای هم‌سو در قبال اين شبكهها و احکام مقابله جبهه رسانه‌ای متعهد شیعی و سربازان جنگ نرم انقلابی با جبهه رسانه‌ای معاند و مخالف، دغدغه‌های جدی تحقیق حاضر را تشكيل مي‌دهند.
-
فهرست مطالب:
مقدمه 7
پیشگفتار 23
کلام ناب 27
امام خمینی(رحمه‌الله) 27
مقام معظم رهبري 28
فصل اول: کلیات و مفهوم شناسی 33
گفتار اول: چیستی فقه 35
الف) فقه در لغت 35
ب) فقه در اصطلاح 38
ج) مفهوم مبانی فقهی 40
گفتار دوم: ماهيت رسانه 43
الف) اصطلاح رسانه 44
ب) نظريات رسانه 45
1. نظريه ابزاري يا ابزارانگاري 46
2. نظريه ذاتگرايان 47
3. نظريه اقتضا يا اقتضاگرايانه 49
4. نظريات مخاطب منفعل 50
ج) انواع رسانه 53
د) تأثیرات و کارکردهای رسانه 54
گفتار سوم: جنگ نرم رسانه‌ای 57
الف) جنگ 57
ب) جنگ نرم (Soft War) 59
ج) عملیات روانی 61
د) جنگ رسانه‌ای 66
گفتار چهارم: شبکه‌های رسانه‌ای 71
الف) شبکه‌های رسانه‌ای مخالف 72
ب) شبکه‌های رسانه‌ای معاند 73
ج) شبکه‌های رسانه‌ای موافق 73
د) شبكهها و رسانه‌هاي اجتماعی 74
فصل دوم: ماهیت‌شناسی جنگ نرم رسانه‌ای و عملیات روانی 77
تاریخچه 79
گفتار اول: ابعاد جنگ نرم و عملیات روانی 83
الف) هویت جنگ نرم و عملیات روانی 83
ب) تفاوت جنگ روانی و عملیات روانی 85
ج) اهداف جنگ نرم رسانه‌ای 86
د) انواع جنگ روانی 88
1. جنگ روانی استراتژیک 88
2. جنگ روانی تاکتیکی 88
3. جنگ روانی تحکیمی 89
هـ) شاخص‌های عملیات روانی و جنگ نرم رسانه‌ای 89
گفتار دوم: مراحل عملیات روانی و جنگ نرم رسانه‌ای 91
الف) مراحل اساسي تبليغات 91
ب) گونه‌شناسی عملیات روانی 92
گفتار سوم: مهم‌ترین ابزارهای جديد جنگ نرم رسانه‌ای و عملیات روانی 95
الف) صنعت سینم 95
ب) صنعت پویانمایی 96
ج) صنعت موسیقی و ترانه 97
د) صنعت بازی 97
ه) صنعت عروسک 97
و) صنعت تولید نشریات 98
گفتار چهارم: شگردهای جنگ نرم رسانه‌ای و عملیات روانی 101
الف) شگردهای اجتماعی 101
ب) شگردهای فرهنگی و دینی 102
گفتار پنجم: سطوح تکنیک‌های عملیات روانی 103
الف) برخی از تکنیک‌های عملیات روانی در سطح راهبردی 104
1. تكنيك مستندسازي 104
2. دروغ بزرگ 104
3. دشمن‌سازی 105
4. اهریمن‌سازی 105
5. برجسته‌سازی و بزرگ‌نمایی 106
6. ايجاد تعارض شناختي 106
7. برچسب زدن 107
8. تفرقه‌افکنی 107
ب) برخی از تکنیک‌های عملیات روانی در سطح تاکتیکی 108
1. ايجاد هراس اخلاقي 108
2. ايجاد رعب 108
3. تحريف 108
4. ایجاد تضاد 109
5. فريب 109
6. تحریک 110
7. پيش‌دستي 110
8. دشمنِ فرضي 111
9. استناد مجازی 111
10. تاكتيك قطره‌چكاني 111
11. حذف بخشي از سند 112
12. مظلوم‌نمايي 112
13. پیچیده‌سازی 112
14. کتمان و سانسور 113
15. اغراق 113
16. تكنيك كلي‌بافي 114
17. تكنيك زمان‌بندي 114
18. ترور شخصيت 115
19. شايعه 115
20. بحران سازی تصنعی 116
فصل سوم: شیوههای ارسال پیام در مواجهه با مخالفان در اسلام 117
مقدمه 119
گفتار اول: مواجهه قرآن‌کریم با اهل کتاب 121
روش‌های مواجهه قرآن با اهل کتاب 124
1. افشاگری و هشدار 124
2. نقد اندیشه و عقیده 128
4. تهدید و توبیخ 131
4. جهادی و مبارزه 134
گفتار دوم: مواجهه پیامبر اعظم با معاندان و مخالفان 137
پیامبر و مواجهه با معاندان و مخالفان 138
گفتار سوم: شیوههای مواجهه حضرت علی با معاندان از طریق رسانه نامه 143
الف) مفاهیم 144
1. پیام 144
2. شیوه ارائه پیام 145
3. نامه 147
4. هدف رهبران الهی در ارسال پیام 151
ب) مواجهه در نامه‌های سیاسی به عموم مردم 153
1. تحریک و ترغیب 153
2. دفع تردید در مبارزه 158
ج) شیوههای مواجهه در نامه‌های سیاسی به مخالفان 159
1. منطق و ارائه استدلال 161
2. تحقیر 166
3. روشن‌گری و آگاهی‌بخشی 178
4. انتقاد 182
5. بیان روایت 184
6. تهدید 188
7. تحریک و ترغیب 195
پاسخ به یک پرسش 196
گفتار چهارم: راهبرد کلان مواجهه با شبکه معاندان و مخالفان 199
فصل چهارم: ضوابط فقهی جنگ نرم رسانه‌ای در تقابل با شبکه‌های معاند و مخالف 205
مقدمه 207
الف) عمليات رواني شيطان عليه آدم 207
ب) عمليات رواني قابيل عليه هابيل 209
1. تحریف 211
2. ایجاد تردید 212
3. تمسخر 212
4. فریب 213
د) عمليات رواني سوفسطاييان 214
هـ) عمليات رواني اسكندر مقدوني 214
گفتار اول: اهداف کلان معاندان در جنگ نرم رسانه‌ای و عملیات روانی 217
الف) نفوذ در انديشه‌ها و اعتقادات با تقويت وهم و خيال 218
ب) تخريب انگيزه‌ها با تحریک غضب و شهوت 219
گفتار دوم: نمونه‌هایی از عملیات روانی در تاریخ اسلام 221
گفتارسوم: فرآیند استنباط فقه عملیات روانی و جنگ نرم رسانه‌ای 231
گفتار چهارم: فقه جنگ نرم رسانه‌ای و عملیات روانی 233
حکم‌شناسی اصل عملیات روانی 237
گفتار پنجم: پیش‌زمینه‌های مواجهه با جنگ نرم رسانه‌ای و عملیات روانی 239
الف) شناسایی دشمن و راه‌های نفوذ 239
ب) تقویت جبهه خودی 241
ج) بهره‌گیری از ابزارهای عملیات روانی 242
1. کذب و دروغ 242
2. خدعه 243
3. غیبت 246
4. تجسس 249
5. شایعه 250
6. تحقیر و تضعیف جبهه دشمن 251
گفتار ششم: تمحیص اجتهادی و قواعد فقهی پر‌کاربرد در جنگ روانی 255
الف) تعمیم مدلول نصوص با الغاي خصوصیت 255
ب) تمحیص عناوین ثانویه و قواعد 256
1. قاعده نفی سبیل 258
2. قاعده لاضرر 260
3. قاعده اضطرار 263
4. قاعده اهم و مهم 265
5. قاعده دفع افسد به فاسد 266
جواز عملیات روانی با حفظ کرامت انسان 267
گفتار هفتم: رویکردها و راه‌هاي مقابله با جنگ نرم رسانه‌ای 269
الف) رویکرد تدافعی 270
ب) رویکرد تهاجمی 271
گفتار هشتم: ادله فقهی 273
الف) ادله فقهی عناوین تدافعی 274
1. ادله وجوب جهاد در راه خد 275
2. حفاظت از شریعت 282
3. ريشه‌کني فتنه و دفع فساد 284
4. دفاع از حق و ياري مظلوم 285
5. اطلاقات و عمومات ادله نهی از منکر 286
6. وجوب دفع ضرر 288
7. برخي مجوزهای جنگ نرم و عملیات روانی در قرآن 290
8. روایات جواز خدعه 294
9. عمل نبی مکرم اسلام 297
10. اجماع 299
ب) ادله فقهی عناوین تهاجمی 299
1. وجوب تبلیغ و ترویج دین و مبارزه با ظلم 299
2. عملیات روانی تهاجمی و نجات‌بخش انبیاء 301
3. وجوب نهی از منکر در مقابل آزردن مؤمنان 305
11. حدیث مباهته 308
12. منع فعالیت اخلال‌گران 310
13. سیره نبوی 312
14. بنای عقل 314
فصل پنجم: بررسی فقهی مواجهه با شبکه‌های رسانه‌ای معاند و مخالف 315
گفتار اول: انواع شبکه‌های رسانه‌ای 321
الف) شبکه‌های رسانه‌ای مسلمانان 321
1. مذاهب و فرقه‌هاي شيعه 322
2. مذاهب و فرقه‌هاي اهل‌سنت 324
3. مسلمان بودن اهل‌سنت از دیدگاه شیعه 326
4. مسلمان بودن شیعه از دیدگاه اهل‌سنت 328
5. شبکه‌های رسانه‌ای وهابیت 331
ب) شبکه‌های رسانه‌ای غیر‌مسلمانان 333
گفتار دوم: گونه‌شناسی شبکه‌های رسانه‌ای بر اساس اصول فکری 335
لف) شبکه‌های موافق 335
ب) شبکه‌های مخالف 335
ج) شبكه‌هاي معاند 336
اقسام معاندان 337
گفتار سوم: حكم شبكه‌هاي رسانه‌اي معاند 341
ادله مواجهه با شبکه‌های معاند 345
1. جلوگیری از اشاعه فحشاء 345
2. نهی از ترویج گناه 346
3. حرمت فساد و لهو 348
4. القای شبهات علیه دین 357
5. امر به منکر و نهی از معروف 359
6. حکم عقل 360
گفتار چهارم: شبکه رسانه‌ای معاند و افساد فی الارض 363
الف) افساد فی الارض در لغت 364
ب) افساد فی الارض در قرآن و روایات 370
ج) افساد فی الارض در فقه 385
1. اعتیاد حرّ به قتل عبد 385
2. عادت مسلمانان به قتل ذمّی 387
3. نبّاش 387
4. آتش‌افروزی 390
5. به رقیّت در‌آوردن شخص حرّ 392
6. محتال 393
7. ساحر 394
8. استعمال مواد مخدر 394
9. آدم‌‌ربایی و آدم‌‌فروشی 394
گفتار پنجم: حكم استفاده از بهتان در تقابل با شبکه‌های رسانه‌ای معاند 399
الف) قول به عدم جواز 401
ب) قول جواز بهتان 403
ج) ائمه جور چه كساني هستند؟ 406
1. ويژگي‌هاي ائمه جور 406
2. لعن، مانع نفوذ امواج ظلمانی ائمه جور 412
گفتار ششم: حکم شبکه‌های رسانه‌ای مخالف 415
الف) ناصبی کیست و شبکه‌های رسانه‌ای نواصب کدام‌اند؟ 416
1. روایات مواجهه با نواصب 419
2. نظر فقهاء شیعه و سنی در مورد نواصب 420
ب) اهل‌سنت چه كساني هستند؟ 422
1. روایات مواجهه با اهل‌سنت 423
2. نظر فقهای شیعه 425
3. پاسخ به یک شبهه 435
گفتار هفتم: صلاحیت فقهی تشخیص موضوع 439
گفتار هشتم: ادله مواجهه سخت با شبکه‌های معاند و مخالف 443
الف) قاعده نفی سبیل 443
ب) حرمت حفظ کتب ضلال 446
ج) قاعده حفظ مصلحت 450
جمع‌بندی 453
فهرست منابع و مصادر 465 -
مقدمه:
سپاس و شكر مخصوص خداوندی است که خود را به ما شناساند و ما را به سوی توحید خالص خود راهنمایی، از شک و کج‌روی دور کرد و درود بيكران بر رسول رحمتِ رحمان، خاتم رسولان، گشاينده درهاي بسته و آشكاركننده حق با برهان، محمّد مصطفي(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و خاندان پاك و گرامي‌اش.
بي‌گمان، دانش چراغ راه سعادت، والايي و رفعت آدمي است و افروختن آن نيازمند كاوش‌هاي پياپي پژوهشگراني است كه دل در گرو آگاهي انسان و توانمندسازي وي دارند. بديهي است اين مهم بدون شناخت ابزارها و مهارت‌هاي لازم امكان‌پذير نيست. در كنار اين مهارت‌ها و ابزارها، شناخت مسائل، دغدغه‌ها و نيازهاي دانشي در دستيابى به انديشه‌ها و افكار جديد از ضروريات تحقيق و پژوهش است كه گاه پيش‌بردن مطالعات بدون بهره‌جُستن از آنها دشوار است.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران و حاکمیت دین در زندگی اجتماعی، افق‌هاي جديدي فراروي دانش فقه که عهده‌دار ارائه دستورالعمل زندگی است، گشوده شد. دانش فقه از انزواي حوزه فردي خارج و به عرصه اجتماعي وارد شد. بی‌‌گمان، فقه ـ به عنوان تجلّی عینی دستورات شریعت ـ ظرفیت پاسخگویی به نیازهای فردی، اجتماعی و حاکمیتی را در قالب فقه‌های تخصصی دارد. از جمله فقه‌های تخصصی، «فقه هنر و رسانه» است که در عصر حاضر به عنوان عصر ارتباطات و رسانه، وجود گفتمان‌های هنری مورد اهتمام پژوهشگران است. از اين رو، شناخت دقیق عناوين و موضوعات پیش روی «فقه هنر و رسانه» از اهمیت بسزایی برخوردار است.
مرکز فقهی ائمّه اطهار(علیهم‌السلام) که به اهتمام مرجع فقید شیعه، حضرت آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی(قدس‌سره) در سال 1376 بنیان نهاده شد و هم‌اکنون تحت هدایت هوشمندانه و مدبّرانه خلف صالح آن فقيه فقید، حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمّدجواد فاضل لنکرانی ـ دامت برکاته العالیه ـ قرار دارد، رسالت اصلی خود را فراهم آوردن بستر مناسب جهت تولید دانش در عرصه فقه و علوم وابسته به آن و تربیت پژوهشگران توانمندی می‌داند که بتوانند با نگارش آثار علمی روزآمد و کارآمد، به معرفی اندیشه غنی اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) و دفاع از مرزهای دانش اسلامی بپردازند.
گروه فقه هنر و رسانه معاونت پژوهش مرکز فقهی ائمّه اطهار(علیهم‌السلام) در راستای استفاده بهینه پژوهشگران، بر آن است که تحقيقات نو و بديعي را به جامعه علمي کشور ارائه کند. تحقیق حاضر با عنوان «مباني فقهي جنگ نرم رسانه‌اي» به همّت محقق ارجمند، حجت‌الاسلام والمسلمین علی نهاوندی ـ زيد عزّه ـ تلاشی در شناسایی و حل مسائل فقهی هنر و رسانه است که نويسنده کوشيده است پس از تبيين تاکتيک‌ها و تکنيک‌هاي مخالفان و معاندان اسلام در عرصه جنگ نرم رسانه‌اي، مباني فقهي عمليات رواني در تقابل و مواجهه با شبکه‌هاي معاند را بررسي کند.
اكنون كه به ياري خداوند والا، اثر حاضر آماده عرضه به انديشه‌ورزان و پژوهشگران شده، ضمن سپاس و ستايش به درگاه ايزد منّان و آرزوي علوّ درجات براي مؤسّس معظّم مركز، از حمايت‌هاي رئیس مكرّم و تمامي عزيزاني كه در به ثمر رسيدن اين اثر، معاونت پژوهش را ياري رساندند، به ويژه محقق محترم و مدير ارجمند مركز حضرت حجت‌الاسلام والمسلمين حاج شيخ محمدرضا فاضل كاشاني ـ دامت افاضاته ـ تقدير و تشكر مي‌شود. هم‌چنین از جناب مستطاب حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمدحسین قندی ـ دامت افاضاته ـ که ارزیابی علمی اثر را عهده‌دار بوده و با مطالعه و ارائه نظرهای سودمند بر اتقان و غنای اثر افزود، سپاسگزاری می‌شود.
اميد آن‌كه تلاش‌هاي علمي صورت گرفته زمينه‌ساز رشد و تعالي جامعه اسلامي و چراغي فرا راه جويندگان طريق دانش و معرفت باشد.
سيدجواد حسيني‌خواه
معاون پژوهشي مركز فقهي ائمّه اطهار(علیهم‌السلام)
خرداد 1399ش/ رمضان المبارک 1441ق