سایت مرکز فقهی


آیات فقه پزشکی


سال نشر: 
1399
زبان: 
دسته بندی: 
گروه علمی: 
گروه فقه پزشکی
شابک: 
978-600-388-144-0
حجم صفحات: 
416
نوبت چاپ: 
اول
  • معرفی اثر: 

    بی‌گمان قرآن کریم ناب‌ترین، محکم‌ترین و اعجاب‌انگیزترین متن آسمانی است که خدای متعال برای هدایت انسان فرو فرستاده است (هدی للناس)؛ بنابراین باید جامع همه مسائل و موضوعات دربرگیرنده هدایت بشر باشد و یکی از عرصه‌های مهم قرآن، تبيين احکام فقهي در موضوعات گوناگون است. بر اين اساس بخشی از آیات به صورت عام یا خاص در زمینه فقه پزشکی است، که بايد بررسي و احکام پزشکي از آنها استنباط شود (سؤال پژوهش). با توجه به جامعیت قرآن، آيات بسياري را مي‌توان يافت که در استنباط احکام پزشکي تأثيرگذارند و وظيفه مکلّف را تعيين مي‌کنند (فرضیه). بررسی این مسئله و فرضیه با تفسیر آیات مرتبط با قواعد و موضوعات فقه پزشکی با رویکرد اجتهادی و استنباطی صورت می‌گیرد و با تحلیل و بهره‌گیری از دیدگاه فقیهان و استناد آنان به این دست آيات انجام می‌شود (روش)؛ با این نیت و هدف که آيات فقه پزشکي، استخراج و چگونگی دلالت آنها به تصویر کشیده شود (هدف). براین‌اساس روشن می‌شود آیات بسیاری را به صورت دسته‌بندی یا تک‌آیه می‌توان یافت که احکام فقه پزشکی از آنها استنباط می‌شود و درنتیجه با استنباط احکام پزشکی از آیات الهی می‌توان گامی نوین در این عرصه برداشت (یافته‌ها).

  • فهرست مطالب: 

    فهرست مطالب
    مقدمه    25
    تعریف آیات‌الاحکام    27
    تعریف فقه پزشکی    27
    تعریف آیات فقه پزشکی    28
    روش پژوهش و تحقیق    28
    فصل اول: آيـه اعتـدا    31
    آیه اعتدا    31
    تفسير آیه    31
    استدلال به آیه اعتدا در احکام فقهی    35
    نتایج کاربردی آيه در فقه    38
    برخي موارد کاربردي آيه در فقه پزشکي    44
    فصل دوم: آيه نفي سبيل    49
    آیه نفی سبیل    49
    شأن نزول    49
    تفسیر آیه    50
    بررسی دلالت فقهی آیه و تحقق احسان    52
    نقش قصد در تحقق احسان    55
    ديدگاه برگزيده    56
    کاربرد آیه احسان در فقه پزشکی    57
    رابطه احسان با قتل از روي ترحم و حکم انتحار    61
    فصل سوم: آيات نفي حرج    63
    آيات نفی حرج    63
    آیه اول    63
    تفسیر آیه    64
    آیه دوم    65
    تفسیر آیه    65
    آيه سوم    68
    تفسیر آیه    68
    کاربرد آیات نفی حرج در تبیین احکام فقه پزشکی    69
    فصل چهارم: آيات ضرر و اضرار    75
    آيات اضرار    75
    آیه اول    75
    احكام فقهى آيه    76
    وجوب یا استحباب شیر دادن مادر به فرزند    76
    مدت زمان شیردهی به کودک    77
    شير تمام و كمال    77
    مزد شيرده بر عهدۀ پدر    78
    وجوب اجرت بر طفل    80
    تراضی به مدت کمتر    81
    جمع‌بندي و ديدگاه برگزيده    83
    آیه دوم    85
    تفسیر آیه    85
    آیه سوم    85
    آیه چهارم    87
    شأن نزول    87
    آيه پنجم    88
    تفسیر آيه    88
    آیه ششم    90
    تفسیر آیه    90
    آیه هفتم    93
    کاربرد آیات اضرار در فقه پزشکی    95
    فصل پنجم: آیات اضطرار    101
    آيات اضطرار    101
    آيه اول    101
    تفسیر آیه    101
    آيه دوم    105
    تفسیر آیه    106
    آیه سوم    107
    آیه چهارم    108
    آيات اضطرار مستند قاعده اضطرار    109
    کاربرد اضطرار در فقه پزشکی    111
    ضرورت و اضطرار در تنظيم خانواده و زايمان    112
    تشريح بدن مسلمان    113
    سقط جنين    113
    اضطرار در مراجعه به پزشک غیر هم‌جنس    114
    تبیين ضرورت و اضطرار در معاينه و درمان    115
    اضطرار به ترمیم بکارت    118
    اضطرار به درمان توسط غیرمماثل    118
    اضطرار در پیوند اعض    119
    اضطرار به تغییر جنسیت    119
    اضطرار و ملازمات حرام    120
    فصل ششم: آيات شراء    123
    آيات شراء    123
    آيه اول    123
    تفسیر آیه    124
    آيه دوم    126
    شأن نزول‏    126
    تفسیر آيه    127
    کاربرد آيه در فقه پزشکی    128
    آیه سوم    129
    تفسیر و تبیین معنای اشتراء    129
    کاربرد آیات اشتراء در فقه پزشکی    130
    فصل هفتم: آيات مالکيت    131
    آیات مالکیت    131
    آیه اول    131
    تفسیر آیه    131
    کاربرد آیه در فقه پزشکی    134
    فصل هشتم: آيه اعانت    137
    آيه اعانت بر اثم    137
    ملاک صدق اعانه از نظرگاه فقیهان    137
    ديدگاه نخست: كافي بودن صرف علم و اطلاع معاون از قصد مباشر    138
    ديدگاه دوم: ضروري بودن قصد مجرمانه (سوء‌نيت)    139
    ديدگاه سوم: كافي بودن قصد اعانت يا صدق عرفي آن    140
    ديدگاه چهارم: ديدگاه تفصيل بين مقدمات نزديك و دور    141
    ديدگاه پنجم: تحقق نتيجه در خارج    143
    فصل نهم: آيه اهلاک نسل    145
    آیه اهلاک نسل    145
    تفسیر آیه    145
    موارد بهره‌گیری از آیه در فقه پزشکی    147
    فصل دهم: آيه تهلکه    149
    آيه تهلکه    149
    تفسیر آیه    149
    موارد کاربرد آيه تهلکه در فقه پزشکی    152
    فصل یازدهم: آيات تغيير خلق الله    157
    آیات تغییر خلق الله    157
    تفسیر آیه    157
    واکاوي معنای تغییر خلق الله    160
    تبیین مفهوم «بتک»    164
    نقد و بررسي دو ديدگاه فوق    165
    کاربرد آيه تغییر در فقه پزشکی    170
    فصل دوازدهم: ٱيات نهي از قتل نفس    175
    آيات نهي از قتل نفس    175
    آيه اول    175
    تفسیر آيه    175
    کاربرد آيه در فقه پزشکی    177
    آیه دوم    179
    آيه سوم    179
    تفسیر آیه    180
    آيه چهارم    181
    تفسیر آیه    181
    آیه پنجم    186
    شان نزول‏    187
    تفسیر آیه    188
    ویژگی‌ِ مقتول‏    190
    مقدار ديه‏    191
    آيه ششم    193
    شأن نزول‏    194
    تفسیر آيه    194
    معناى قتل عمد    195
    كيفر قتل عمد    196
    کاربرد حرمت قتل نفس در فقه پزشکی    198
    فصل سیزدهم: آيات تحريم ميته و خون    203
    آيات تحریم میته و خون    203
    تفسیر آیه    203
    نقد و بررسی دلالت آیه بر حرمت استفاده از خون و اعضای بدن    210
    کاربرد آیه در فقه پزشکی    212
    فصل چهاردهم: آيات زوجيت    215
    آيات بیانگر زوجیت    215
    آيه اول    215
    آيه دوم    217
    تفسیر آیه    217
    آیه سوم    219
    تفسیر آیه    219
    آيه چهارم    219
    تفسیر آیه    220
    آیه پنجم    221
    آیه ششم    221
    کاربرد آيات زوجیت در فقه پزشکی    222
    پاسخ استدلال به آیات زوجیت در تحریم شبیه‌سازی    223
    فصل پانزدهم: آيات حفظ فرج    225
    آيات لزوم حفظ فرج    225
    آيه نخست    225
    تفسیر آیه    225
    کاربرد آیه در حکم باروری پزشکی    227
    آيه دوم    233
    تفسیر آیه    233
    نقد و بررسی کاربرد آیه در فقه پزشکی    236
    نقد استدلال به آیه    237
    آيه سوم    241
    شأن نزول    242
    تفسیر آیه    242
    تقریب استدلال به آيه در فقه پزشکی    245
    نقد و بررسي استدلال ياد‌شده    246
    آيه چهارم    247
    شأن نزول    247
    تفسیر آیه    248
    استدلال به آیات در فقه پزشکی    250
    فصل شانزدهم: آيات بکارت    257
    آیات ملاک بکارت    257
    آیه اول    257
    تفسیر آیه    257
    آيه دوم    259
    تفسیر آیه    259
    آيه سوم    260
    تفسیر آيه    261
    کاربرد آيات در فقه پزشکی    261
    انحصار زوال بکارت به دخول با استدلال به آیات    261
    نقد استدلال به آيات    262
    فصل هفدهم: آيات رازداري و افشاي راز    265
    آيات رازداری و افشای راز    265
    آیات اول    265
    شأن نزول آیه    266
    1. دیدگاه اول: ماجرای ماریه قبطیه    266
    2. دیدگاه دوم    267
    تفسیر آیه    268
    کاربرد آیه در فقه پزشکی    270
    آیه دوم    271
    شأن نزول    272
    تفسیر آيه    273
    خیانت در امانت    275
    کاربرد خیانت و امانت در امور معنوی و غیرمادی    277
    تطبیق آیه وجوب امانت‌داری بر افشای اسرار بیماران    281
    آیه سوم    281
    تفسیر آيه    281
    آیه چهارم: آيه حرمت غیبت    283
    شأن نزول    283
    تفسیر آیه    284
    معنای لغوی و اصطلاحی واژه غیبت    285
    مفهوم‌شناسی غیبت در کلام فقیهان    286
    قیود لازم در تحقق عنوان غیبت    287
    مقایسه دیدگاه‌ه    287
    تصویر موضوع افشای اسرار بیماران بر اساس ارکان غیبت    288
    1. قصد انتقاص    288
    2. عیب و نقصان بودن    290
    3. ناراحت شدن مغتاب از بیان عیوب    292
    4. مخفی بودن    294
    دیدگاه امام خمینی(قدس‌سره) درباره مستور بودن عیب    296
    1. بیماری‌های مخفی و پنهان    297
    2. بیماری‌های ظاهر و آشکار    298
    جمع‌بندي    299
    فصل هجدهم: آيات نسب    301
    آيات نسب    301
    آیه اول    301
    تفسیر آیه    301
    تقریب استدلال به آیه در فقه پزشکی    303
    نقد استدلال    304
    آیه دوم    307
    آيه سوم    307
    تقریب استدلال به دو آيه اخیر در فقه پزشکی    308
    آیه چهارم    311
    تفسیر آیه    311
    تقریب رابطه آیه با نسب    314
    آیه پنجم    314
    تفسیر آیه    314
    آیه ششم    315
    تفسیر آيه    315
    آیه هفتم    316
    تفسیر آیه    317
    آیه هشتم    319
    شأن نزول    319
    تفسیر آيه    320
    آیه نهم    321
    تفسیر آيه    321
    آيه دهم    322
    تفسیر آیه    322
    آیه یازدهم    324
    تفسیر آیه    324
    آیه دوازدهم    325
    تفسیر آیه    325
    تقریب استدلال به آیات فوق در نسب    326
    فصل نوزدهم: آيات جنين‌شناسي    329
    آیه اول    329
    تفسیر آیه    330
    آیه دوم    332
    آيه سوم    332
    آيه چهارم    332
    آیه پنجم    333
    آیه ششم    333
    آيه هفتم    333
    آیه هشتم    334
    تفسیر آیه    334
    آیه نهم    335
    آیه دهم    335
    آیه یازدهم    336
    هفت مرحله تکاملی جنین در آیات قرآن    336
    مرحله اول: نطفه    336
    مرحله دوم: علقه    338
    مرحله سوم: مضغه    339
    مرحله چهارم: عظام (پیدایش استخوان)    341
    مرحله پنجم: لحم    342
    مرحله ششم: دمیدن روح    342
    مرحله‌ هفتم: تولد    344
    احکام مرتبط با جنین در فقه پزشکی    345
    حق حيات جنين    345
    ارث و وصيت براي جنين    346
    انتقال جنين    347
    اقسام انتقال جنین    349
    نفقه جنين    349
    تأثیر پیش از دمیدن و پس از دمیدن روح در حکم اسقاط جنین    351
    سؤال مشترک از مراجع تقلید درباره دیه سقط جنین در مراحل گوناگون    352
    فصل بیستم: آيات مرتبط با خنثي    357
    آیات مربوط به خنثی    357
    آیه اول    357
    تفسیر آيه    357
    آیه دوم    359
    تفسیر آيه    359
    موارد بهره‌گیری از آیه در فقه پزشکی    360
    خاتمه: نتيجه‌گيري    365
    فهرست‌ه    375
    فهرست آیات    377
    فهرست روایات    395
    فهرست کتاب‌ها    397
    فهرست اعلام    399
    فهرست منابع و مآخذ    405

  • مقدمه: 

    سپاس و ستايش بي‌اندازه مخصوص خداوندی است که نام او راحت روح است و يادش درمان هر دردي؛ پروردگاري كه دلالت كرد ما را بر شاهراه نجات، و هدايت نمود به سوي آن‌چه موجب علوّ درجات است و درود بيكران بر اشرف مخلوقات و برتر اهل آسمان‌ها و زمين، خاتم رسولان، گشاينده درهاي بسته و آشكاركننده حق با برهان، محمّد مصطفي(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و خاندان پاك و گرامي‌اش.

    بي‌گمان، دانش چراغ راه سعادت، والايي و رفعت آدمي است و افروختن آن نيازمند كاوش‌هاي پياپي پژوهشگراني است كه دل در گرو آگاهي انسان و توانمندسازي وي دارند. بديهي است اين مهم بدون شناخت ابزارها و مهارت‌هاي لازم امكان‌پذير نيست. در كنار اين مهارت‌ها و ابزارها، شناخت مسائل، دغدغه‌ها و نيازهاي دانشي در دستيابى به انديشه‌ها و افكار جديد از ضروريات تحقيق و پژوهش است كه گاه پيش‌بردن مطالعات بدون بهره‌جُستن از آنها دشوار است.

    پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران و حاکمیت دین در زندگی اجتماعی، افق‌هاي جديدي فراروي دانش فقه که عهده‌دار ارائه دستورالعمل زندگی است، گشوده شد. دانش فقه از انزواي حوزه فردي خارج و به عرصه فقه اجتماعي وارد شد. بی‌گمان، فقه ـ به عنوان تجلی عینی دستورهاي شریعت ـ ظرفیت پاسخگویی به نیازهای فردی، اجتماعی و حاکمیتی را در قالب فقه‌های تخصصی دارد. ازجمله فقه‌های تخصصی، «فقه پزشكي» است كه دانشوران اين حوزه به فراخور نيازهاي هر عصر و زمان به بررسي، شناخت دقیق عناوين و موضوعات پیش‌روی فقه‌پژوهان در اين عرصه پرداخته‌اند.

    مرکز فقهی ائمّه اطهار(علیهم‌السلام) که به اهتمام مرجع فقید شیعه، حضرت آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی(قدس‌سره) در سال 1376 بنیان نهاده شد و هم‌اكنون تحت هدایت هوشمندانه و مدبّرانه خلف صالح آن فقيه فقید، حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمّدجواد فاضل لنکرانی ـ دام ظلّه الشريف ـ قرار دارد، رسالت اصلی خود را فراهم آوردن بستر مناسب براي تولید دانش در عرصه فقه و علوم وابسته به آن و تربیت پژوهشگران توانمندی می‌داند که بتوانند با نگارش آثار علمی روزآمد و کارآمد، به معرفی اندیشه اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) و دفاع از مرزهای دانش اسلامی بپردازند.

    گروه فقه پزشكي معاونت پژوهش مرکز فقهی ائمّه اطهار(علیهم‌السلام) در راستای استفاده بهینه پژوهشگران، زيرساخت‌هاي متون درسي و آموزشي و سازوكارهاي ارتقاي دانش فقه پزشكي، به جذب و تهيه طرح‌هاي پژوهشي اقدام كرده كه ازجمله آنها، «آيات فقه پزشكي» است. بي‌گمان، قرآن كريم

    ـ به سبب تحريف‌ناپذيري ـ به عنوان آخرين پيام الهي و كتاب هدايت به عرصه‌هاي گوناگون زندگي بشر توجه كرده و از منابع مهم استنباطِ احکام فقهی به شمار مي‌رود. بنابراين پژوهشگر عرصه فقه در هر گام ـ پیش از هر دلیل و مستندی ـ باید به قرآن كريم رجوع کند و بکوشد ریشه حکم شرعی را از آیات الهی استخراج و استنباط کند.

    پژوهش حاضر که به همت محقق ارجمند، حجت‌الاسلام والمسلمین دكتر محمّدعلي قاسمي ـ زيد عزّه ـ نگاشته شده، تلاشی است در تبيين، تفسير و توضيح آیاتی از قرآن كريم که حکم و وظیفه مکّف را درباره مسائل مرتبط با پزشکی و امور مرتبط به آن بیان می‌کند. نويسنده در تبیین کاربرد و استدلال به آیات قرآن كريم در عرصه فقه پزشکی دو نکته را مد نظر قرار داده است؛ یکی اینکه چه کسانی به آیه استدلال کرده‌اند یا استدلال به آیه را تبیین نموده و به نقد و بررسی آن پرداخته‌اند یا با توجه به مضمون آیه، فتوا داده یا دست‌کم امکان و احتمال استدلال به آیه را بیان كرده‌اند. دوم اينكه در صورت نیاز، به بررسی و نقد استدلال‌های یادشده به آيات پرداخته است.

    شايان ذكر است حضرت آيت‌الله آقاي حاج شيخ محمدجواد فاضل لنكراني ـ دام ظلّه الوارف ـ اين نوشتار را ملاحظه كرده و نكات دقيق و ارزشمندي ذيل آيات گوناگون يادآور شده و بر اتقان و غناي اثر افزوده است كه نويسنده ديدگاه‌هاي ايشان را نيز در متن تحقيق گنجانده است.

    اكنون كه به ياري خداوند والا، اثر حاضر آماده عرضه به انديشه‌ورزان و پژوهشگران شده، ضمن سپاس و ستايش به درگاه ايزد منّان و آرزوي علوّ درجات براي مؤسس معظّم مركز، از حمايت‌هاي رئيس مكرّم و تمامي عزيزاني كه در به ثمر رسيدن اين اثر، معاونت پژوهشي را ياري رساندند، به ويژه محقق محترم و مدير ارجمند مركز حضرت حجت‌الاسلام والمسلمين حاج شيخ محمدرضا فاضل كاشاني ـ دامت افاضاته ـ تقدير و تشكر مي‌شود. اميد آن‌كه تلاش‌هاي علمي صورت‌گرفته زمينه‌ساز رشد و تعالي جامعه اسلامي و چراغي فراراه جويندگان طريق دانش و معرفت باشد.

    سيدجواد حسيني‌خواه
    معاون پژوهشي مركز فقهي ائمّه اطهار(علیهم‌السلام)
    خرداد 1399ش / شوال 1441ق

کليه حقوق اين سايت متعلق به مرکز فقهي ائمه اطهار (ع) است.