سایت مرکز فقهی


موضوع شناسی بانک بند خون ناف از منظر فقهی و حقوقی


سال نشر: 
1398
زبان: 
دسته بندی: 
گروه علمی: 
گروه فقه پزشکی
شابک: 
978-600-388-114-3
قطع: 
وزیری (شومیز)
حجم صفحات: 
248
نوبت چاپ: 
اول
  • معرفی اثر: 

    بسم الله الرحمن الرحيم

    خون بند ناف، یكی از منابع غنی سلول‌های بنیادی خون‌ساز است و استفاده از آن برای پیوند سلول‌های بنیادی در اولویت قرار دارد؛ ولی چون از این طریق استفاده نمی‌شود، با بهره‌گیری از سلول‌های بنیادی مغز استخوان جبران می‌گردد. افزون بر این، سلول‌های بنیادی خون بند ناف از مزایای فراوانی برخوردارند كه استفاده از آن را بر دیگر منابع سلول‌های بنیادی مقدّم می‌دارد. كشف وجود سلول‌های بنیادی فراوان در خون بند ناف و نیاز برای ذخیره‌سازی آن، موجب شكل‌گیری بانك‌های ذخیره خون بند ناف گردیده و برای تعیین احكام فقهی آن، نیازمند موضوع‌شناسی دقیق و بررسی‌های جدید می‌باشد.

    در این نوشتار به بررسی تعاریف، تاریخچه، شیوه‌های تهیه خون بند ناف، سیستم نگهداری خون بند ناف در بانك، كاربردهای آن و احكام فقهی آن خواهيم پرداخت و این نتیجه حاصل می‌گردد كه شناسایی دقیق موضوع یك پدیده‌ی نوپیدا می‌تواند راه را برای استنباط دقیق احکام آن بگشاید و فقیهان را در اجتهاد ژرف‌اندیشانه یاری بخشد.

    امروزه با پیشرفت دانش پزشکی، خون بند ناف و بانک‌های مرتبط با آن از گستره‌ی موضوع‌شناسی وسیعی برخوردارند.

    خون بند ناف پس از تهیه، دارای ارزش و مالیت فراوان خواهد بود. از این رو خرید و فروش آن دارای اعتبار و امضای شارع قرار می‌گیرد، نجاست یا دگر عناوین منطبق شده نمی‌تواند از ارزش آن بكاهد و آن را به شیء بی‌ارزش و غیر قابل معامله تبدیل نماید. امّا تصرّف پدر در آن باید بر اساس مصلحت طفل صورت پذیرد و در مواردی كه فروش آن برای طفل زیانبار باشد، تصرّف و بیع خون بند ناف نافذ نخواهد بود. اعراض اولیای طفل سبب می‌شود تا پزشك یا كادر مربوطه بتوانند اقدام به جمع‌آوری و ذخیره‌سازی خون بند ناف نمایند.

    واژگان كلیدی: خون بند ناف، سلول‌های بنیادی، بانك خون بند ناف، احكام فقهی خون بند ناف.

  • فهرست مطالب: 

    چكیده    5
    فصل اوّل: کلیات    17
    مقدّمه    19
    اهداف پژوهش    20
    روش تحقیق    20
    پیشینه تحقیق    21
    کاربرد نتایج تحقیق    21
    سؤالات پژوهش    22
    فرضیه پژوهش    22
    سازمان‌دهی پژوهش    22
    فصل دوم: موضوع‌شناسی بانک خون بند ناف    25
    2 ـ 1. درآمد    27
    2ـ2. موضوع‌شناسی    27
    2 ـ 2 ـ 1. خون    27
    2-2-1-1. اجزای خون    28
    2-2-1-1-1. پلاسم    30
    ـ تفاوت پلاسما و سرم    30
    2-2-1-1-2. سلول‌های خونی    31
    الف) گلبول‌‌های قرمز    32
    ب) گلبول‌‌های سفید    32
    ج) پلاكت‌ه    34
    2-2-2. بند ناف    37
    2 ـ 2 ـ 3. جفت    40
    1. از نظر ظاهری    40
    2. از نظر منش    43
    2. از نظر کارکرد    44
    3. از نظر ساختاری    44
    4. از نظر اندازه    45
    5. گردش خون جفتی ‌ـ مادری    45
    6.گردش خون جنینی جفت    47
    7. خروج جفت    47
    2-2-4. خون بند ناف    47
    2-2-5. سلول‌های بنیادی    49
    2-2-5-1. انواع سلول‌‌های بنیادی    50
    2-2-5-1-1. سلول‌‌های بنیادی بالغین    50
    2-2-5-1- 2. سلول‌‌های بنیادی رویانی    56
    2-2-5-1-3. سلول‌‌های بنیادی خون بند ناف    58
    2 ـ 2 ـ 5 ـ 2. مزایای استفاده از خون بند ناف در مقایسه با مغز استخوان    59
    2 ـ 2 ـ 6. انواع پیوند سلول‌‌های خون‌ساز    64
    2ـ 2 ـ 7. بانك خون بند ناف    65
    2-2-7-1. تاریخچه و پیشینه    67
    2-2-7- 1-1. اوّلین پیوند خون بند ناف    67
    2-2-7-1-2. تأسیس اوّلین بانك خون بند ناف    68
    2-2-7-1-3. وضعیت كنونی بانك خون بند ناف در جهان    68
    2-2-7-1-4. وضعیت بانك خون بند ناف در آسی    69
    2-2-7-1-5. وضعیت بانك خون بند ناف در ایران    70
    2-2-7-2. مراحل ذخیره‌سازی خون بند ناف    71
    الف) مراحل مقدّماتی    71
    2-2-7-2-1. تصویرسازی مراحل تهیّه خون بند ناف    75
    2-2-7-3. موارد ممنوعیت ذخیره‌سازی خون بند ناف    78
    2-2-7-3-1. كم بودن حجم خون    79
    2-2-7-3-2. كم بودن سلول در نمونه‌ه    79
    2-2-7-3-3. آلود‌گی‌های باكتریایی نمونه‌ه    79
    2-2-7-3-4. بیماری مادران اهداكننده    80
    2-2-7-4. موارد منع استفاده از خون بند ناف    80
    2-2-8. انواع بانك خون بند ناف    80
    2-2-8-1. بانک عمومی خون بند ‌ناف    81
    2-2-8-2. بانک خصوصی خون بند ‌ناف    82
    2-2-8-3. بانک تركیبی خون بند ‌ناف    82
    2-2-9. مراحل ذخیره‌سازی خون بند ناف    83
    2-2-9-1. تجدید آزمایش‌ها برای خون بند ناف پس از ده سال    100
    2-2-10. كاركردهای خون بند ناف    100
    2-2-10-1. استفاده از خون بند ناف برای صاحب آن    100
    2-2-10-2. استفاده خون بند ناف برای دیگران    100
    2-2-10-3. عناوین بیماری‌های قابل درمان با سلول‌های بنیادی خون بند ناف    101
    فصل سوم: بررسی حقوقی بانک خون بند ناف    103
    3-1. درآمد    105
    3-2. ماهیت كار بانك خون بند ناف    105
    3-3. عقود متصوّر درباره بانك خون بند ناف    106
    3-3-1. عقد وكالت    107
    3-3-2. عقد ودیعه    109
    3-3-3. عقد اجاره    110
    3-3-3-1. اركان اجاره    111
    1. عقد اجاره (قرارداد اجاره)    111
    2. متعاقدان (دو طرف عقد اجاره)    112
    3. موضوع اجاره    112
    3-3-3-2. احكام مترتّب بر اجاره    113
    3-3-3-3. تطبیق عقد اجاره بر رابطه‌ی بانك خون بند ناف با طرف قرارداد    115
    فصل چهارم: بررسی فقهی بانک خون بند ناف    119
    4-1. جواز یا عدم جواز تهیه خون بند ناف    121
    4-2. مالكیت خون بند ناف    122
    4-2-1. احتمالات مالكیت خون بند ناف    122
    4-2-1-1. احتمال نخست: مالكیت مادر    123
    4-2-1-2. احتمال دوم: مالكیت طفل    123
    4-2-1-3. دیدگاه احتیاطی    124
    4-2-2. نوع مالكیت یا سلطه انسان بر اعضا و خون بدن    124
    4-2-2-1. ملكیت ذاتیه اوّلیه    125
    4-2- 2-2. ملكیت حقیقی    125
    4-2- 2-3. سلطنت و تسلّط    126
    4-2-2-4. مالكیت اعتباری    126
    4-2-3. ادلّه سلطه و مالكیت انسان نسبت به خون و اعضای بدن خویش    127
    4-2-3-1. ادلّه ملكیت یا ماهیت ملكیت    127
    4-2-3-2. عقلايي بودن سلطنت انسان بر خویش    128
    4-2-3-3. مالكیت حقیقی به سبب قیام اجزاء به انسان    129
    4-2-3-4. سلطه دلیل مالكیت    129
    نقد دلیل فوق    129
    4-2-3-5. مالكیت به دلیل تصرّف و حقّ اختصاص    129
    نقد استدلال به موثقه سماعه    130
    نقد استدلال به موثقه اسحاق    131
    4-2-3-6. اثبات ملكیت به دلیل آیه قرآن    132
    مالكیت بر اساس ادلّه نقلی    132
    الف) استناد به آیه 6 سوره احزاب    132
    ب) استناد به آیات 90 و 207 سوره بقره و 111 سوره توبه    132
    ج) استناد به آیه 29 سوره بقره    133
    نقد استدلال به آیه    133
    بررسی سخن قائلان به عدم مالكیت    133
    نقد استشهاد فوق    134
    4-2-4. ادلّه عدم مالكیت انسان نسبت به اعضای بدن خویش    135
    4 ـ 2 ـ 5. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری    137
    4-3. خرید و فروش خون بند ناف    138
    4 ـ 3 ـ 1. تبیین دیدگاه فقیهان درباره خون    139
    4-3-1-1. حرمت هرگونه استفاده از خون    139
    دلیل اول: آیات قرآن    139
    نتیجه‌گیری دلالت آیات    140
    دلیل دوم: روایات    142
    روایات بیانگر محرّمات ذبیحه    143
    دلیل سوم: اجماع    145
    اشكال استدلال به اجماع    146
    دلیل چهارم: مالیت نداشتن خون    147
    پاسخ استدلال به مالیت نداشتن    147
    دلیل پنجم: نجاست    151
    4-3-1-2. راه‌های تصحیح خرید و فروش خون بند ناف    153
    4 ـ 3 ـ 2. نتیجه‌گیری و نظر نهایی در خرید و فروش خون بند ناف    156
    4 ـ 4. اعراض از خون بند ناف    156
    4 ـ 4 ـ 1. مفهوم اعراض    157
    4-4-1-1. واژگان مشابه    158
    ابراء    158
    اسقاط    158
    4 ـ 4 ـ 2. ماهیت اعراض    159
    4 ـ 4 ـ 3. عناصر اعراض    159
    4 ـ 4 ـ 4. آثار اعراض    160
    الف) قاعده تسلیط    161
    ب) سیره    161
    روایات مثبت قطع مالكیت با اعراض    162
    4 ـ 4 ـ 5. قراین حكایت‌گر اعراض    163
    4 ـ 5. جایگاه اذن در تهیّه و تصرّف در خون بند ناف    165
    4 ـ 5 ـ 1. اذن در لغت    165
    4 ـ 5 ـ 2. اذن در اصطلاح    166
    4 ـ 5 ـ 3. شكل‌های تحقّق اذن    168
    4 ـ 5 ـ 4. ویژگی‌های اذن    168
    الف) یك طرفه بودن اذن    169
    ب) قابل رجوع بودن از اذن    169
    ج) قابلیت حق یا حكم بودن اذن    170
    4 ـ 5 ـ 5. رابطه اذن و ضمان    170
    1. اذن مقید به عدم ضمان    170
    2. اذن مقیّد به ضمان    171
    3. اذن مطلق    171
    4 ـ 5 ـ 6. لوازم اذن    172
    4 ـ 5 ـ 7. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری    172
    4 ـ 6. جایگاه ولی (پدر) در تصرّف خون بند ناف فرزند    173
    4 ـ 6 ـ 1. رعایت مصلحت    173
    4 ـ 6 ـ 1 ـ 1. ادلّه لزوم رعایت مصلحت    173
    الف) آیه قرآن، دلیل لزوم رعایت مصلحت    173
    ب) مقتضای اصل عدم ولایت    175
    4 ـ 6 ـ 2. اشتراط عدم مفسده    175
    4 ـ 6 ـ 3. مقتضای جعل ولایت    176
    مقتضای جمع بین روایات    176
    4 ـ 6 ـ 4. بررسی دیدگاه اشتراط عدم مفسده    176
    4 ـ 6 ـ 5. دیدگاه فقیهان عامه در اشتراط مصلحت طفل در تصرّفات ولی    177
    4 ـ 7. شرایط و حقوق درمان شده با خون بند ناف    178
    4 ـ 7 ـ 1. آگاهی و اطّلاع از عمل و هزینه‌ه    179
    4 ـ 7 ـ 2. اعلام رضایت    180
    4 ـ 7 ـ 3. اولویت‌بندی    180
    الف) ضرورت ذخیره‌سازی بیشتر خون بند ناف    180
    ب) اولویت‌بندی میان دریافت‌كنندگان    181
    در معرض تلف بودن بیمار    181
    امكان موفّق‌تر بودن درمان    181
    انتخاب بر اساس تقدّم زمانی    182
    راه‌حلّ اولویت‌بندی    182
    فصل پنجم: طرح فروع جدید    183
    5 ـ 1. طرح فروع    185
    5 ـ 1 ـ 1. پرسش‌های قابل طرح و استفتاء از مراجع تقلید    185
    5 ـ 2. پاسخ حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی    187
    5 ـ 3. پاسخ حضرت آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی    194
    5 ـ 4. پاسخ حضرت آیت‌الله العظمی گرامی    201
    پیوست    213
    پیوست یک: مراحل کاری در بانک خون بند ناف    215
    پیوست دو: پرسشنامه اطّلاعات پزشکی متقاضیان عضویت در بانک خون بند ناف    216
    پیوست سه: بخشی از استانداردهای ملّی خون بند ناف ایران با تأکید بر استانداردهای بین‌المللی (Net cord – FACT) (زمستان 1391)    221
    مقدّمه    221
    بخش آ: واژه‌شناسی، اختصارات و تعاریف    222
    واژه‌شناسی    222
    اختصارات    222
    تعاریف 000/3    223
    بخش ب: استانداردهای عملکردی بانک خون بند ناف    238
    000/1ب) الزامات عمومی    238
    فهرست منابع    242

  • مقدمه: 

    پیش‌‌گفتار
    بسم الله الرحمن الرحيم

    بي‌ترديد دانش فقه، به عنوان دانش کاشف احکام شريعت از اهميت بي بديلي برخودار است و به دليل قداست سرچشمه و تعيين تکليف حرکت مسير و ضرورت و تعالي مقصد وغايت، بيشتر از هر دانشي کاربرد عملي دارد. از اين رو، پويايي فقه و اجتهاد و پاسخ‌گويي فرا مکاني و زماني آن از يک سو و گسترش و فراوني طرح مسائل جديد از سوي ديگر، مي‌طلبد که هموار دانشيان اين عرصه، به مسائل نوپديد توجه کرده و در صدد پاسخ‌گويي و کشف احکام آنها و تعيين تکليف مکلفان برآيند.

    در نوشتار حاضر برآنيم تا با رويکرد فقهي-حقوقي به بررسي موضوع شناسي بانک خون بند ناف بپردازيم و بر اساس قواعد عام و خاص اجتهاد به تعيين احکام مرتبط با اين موضوع نوپيدا، اقدام نماييم. اين اثر حاصل تلاش و همکار مؤسسه موضوع‌شناسي و مرکز فقهي ائمه اطهار(عليهم السلام) است.

    از اين رو سزاوار است از همه کساني که زمينه پژوهش و چاپ اين اثر را فراهم آوردند قدرداني کنم، بنابراين از حضرت آيت‌الله حاج شيخ محمدجواد فاضل دامت برکاته، رياست محترم مرکز فقهي ائمه اطهار(عليهم السلام) و حجت الاسلام و المسلمين حاج اقاي کلباسي زيده عزه رياست مؤسسه موضوع‌شناسي احکام فقهي، حجت‌الاسلام حاج شيخ محمد رضا فاضل کاشاني مدير مرکز فقهي و حجت‌الاسلام و المسلمين حاج شيخ جعفر طبسي معاون پژوهش و جناب حجت‌الاسلام و المسلمين دکتر واشيان و جناب آقای دکتر طباطبایی و جناب آقاي دکتر نورمحمدي، سپاسگزارم. همچنين از آقايان پورحسین و شريفي که امور فني اين اثر را به عهده داشتند، قدرداني مي‌کنم و اميدوار نوشتار حاضر مورد استقبال مراکزي هم‌چون پژوهشگاه رويان و دانشوران عرصه فقه پزشکي قرار گيرد.

    محمدعلي قاسمي
    مدير گروه فقه پزشکي مرکز فقهي ائمه اطهار(عليهم السلام)

کليه حقوق اين سايت متعلق به مرکز فقهي ائمه اطهار (ع) است.