اجتهاد و تقلید از نگاه فقه اسلامی

پیش‌درآمد     5
مقدّمه مؤلف     21
پیشگفتار     25
یکم: توجّه فقه به تحوّلات اجتماعی     26
دوم: جایگاه موضوعات اجتماعی     28
سوم: توجّه به جنبه‌های اجرای قوانین     30
چهارم: وجود خوانش‌های مختلف     33

جایگاه بحث از اجتهاد و تقلید / 39
اجتهاد     42
اجتهاد در لغت     42
تطوّر اجتهاد در گذر زمان     43
اجتهاد در اصطلاح     46
تعریف اجتهاد از منظر علامه حلی     46
تعریف اجتهاد از منظر شیخ بهایی     47
تعریف اجتهاد از منظر حاجبی     49
تعریف اجتهاد از منظر صاحب کفایه     50
رابطه تخطئه و تصویب با اجتهاد و تقلید     52
مبادی و مقدّمات اجتهاد     53
1. علوم ادبی     54
الف) علم لغت     54
ب) علم صرف و نحو     55
ج) علم بلاغت (معانى، بیان و بدیع)     55
د) انس با اصطلاحات و محاورات عربی     56
2. علم تفسیر     56
3. علوم حدیث     57
الف) علم حدیث و درایه     57
ب) علم رجال     58
4. علم اصول فقه     59
مبادی و مقدّمات محتمل اجتهاد     60
1. علم منطق     60
2. علم فلسفه     61
3. علم کلام     61
4. ممارست در فروعات فقهی     62
5. آگاهی به آراء علما و اجماع فقهاء     63
6. آشنایی با فتاوی اهل سنت     63
7.تشخیص موضوع     64
اقسام موضوعات احکام شرعی     67
شئون فقیه     67
قضاوت و حکومت     69
ضرورت تشکیل حکومت و اجرای احکام اسلام در زمان غیبت     74

شرایط مرجع  / 77
شرط اسلام     78
شرط ایمان     80
ادله اشتراط ایمان     80
دلیل اول: روایات     80
روایت دوم: مکاتبه ابن حاتم     82
روایت سوم: مقبوله عمر بن حنظله     83
روایت چهارم: صحیحه یونس بن یعقوب     85
روایت پنجم: صحیحه ابی خدیجه     86
روایت ششم: مقبوله منتسب به تفسیر امام حسن عسکری ع     87
توقیع امام زمان(عج)     89
دلیل دوم: اجماع     90
دلیل سوم: سیره متشرعه     91
دلیل چهارم: ملازمه عدالت و ایمان     92
دلیل پنجم: ارتکاز متشرعه     93
شرط حیات     94
آراء و انظار     95
1.عدم جواز تقلید از میت     95
2. جواز تقلید از میت     96
3. نظر تفصیلی در تقلید از میت     96
1.فاضل تونی     96
2.محقق اردبیلی     96
3.صاحب الفصول     97
تقلید ابتدایی از میت     97
ادله قائلین به جواز تقلید ابتدایی از میت     97
دلیل اول: اطلاق ادله لفظیه     98
دلیل دوم: استصحاب جواز تقلید     98
اشکال اول: تام نبودن ارکان استصحاب     98
اشکال دوم: عدم جریان استصحاب تنجیزی     99
اشکال سوم: اشتراط بقای موضوع در استصحاب حکمی     99
دلیل سوم: سیره متشرعه     102
دلیل چهارم: انسداد     103
تقلید ابتدایی از میت در فرض اعلمیت     103
بقاء بر میت     104
ادله قائلین به جواز بقای بر میت     104
دلیل اول: اطلاقات ادله     104
دلیل دوم: استصحاب     104
دلیل سوم: سیره عقلا     105
محدوده تقلید استمراری از میت     105
وظیفه مکلف در صورت اختلاف نظر مختلف حی و میت     106
مقام دوم: در فرض عدم علم به مخالفت فتوای مجتهد میت با فتوای حی     108
شرط عقل     109
تقلید در حال جنون مفتی     110
تقلید در جنون ادواری     114
شرط بلوغ     115
ادله عدم اشتراط بلوغ     115
دلیل اول: اطلاقات ادله نقلی     115
دلیل دوم: بناء عقلا     116
ادله اشتراط بلوغ     117
دلیل اول: انصراف ادله تقلید از صبی     117
دلیل دوم: اجماع     117
دلیل سوم: روایات     118
روایت اول: صحیحه ابی خدیجه     118
روایت دوم: صحیحه محمد بن مسلم     119
روایت سوم: مکاتبه ابن حاتم     120
شرط رجولیت     122
دلیل اول: معتبره ابی خدیجه     123
دلیل دوم: اجماع     125
دلیل سوم: انصراف اخبار به رجال     126
دلیل چهارم: اصاله التعیین     126
دلیل پنجم: طریق اولویت     126
دلیل ششم: سیره متشرعه     127
دلیل هفتم: مذاق شریعت     128
شرط عدالت     129
دلیل اول: اجماع     132
دلیل دوم: سیره متشرعه     132
دلیل سوم: اولویت قطعی     132
دلیل چهارم: روایت احتجاج در تفسیر منسوب به امام حسن عسکری     134
شرط اعلمیت     137
فرض اول: شخص عاجز     138
فرض دوم: شخص قادر     139
ادله قائلین به وجوب رجوع به اعلم     139
دلیل اول) اجماع     139
دلیل دوم) روایات باب تعارض     140
دلیل سوم) اقربیت به واقع     140
اشکال صغروی     140
اشکال کبروی     141
ادله قائلین به جواز رجوع به غیراعلم     143
دلیل اول: اطلاق ادله تقلید     143
دلیل دوم: سیره     144
دلیل سوم: عسر و حرج     144
دلیل چهارم: دشواری تشخیص اعلم     145
شرط حرّیت     145
شرط طهارت مولد     147

اقسام اجتهاد / 149
1. اجتهاد بالفعل و بالقوه     149
2. اجتهاد مطلق و متجزی     149
اجتهاد بالتجزی     152
معنای تجزی در اجتهاد     152
امکان تجزی     152
ادله جواز اجتهاد تجزی     153
الف) دلیل وجدانی     153
ب) استحاله طفره     153
ادله منکرین اجتهاد بالتجزی     154
الف) بسیط بودن ملکه اجتهاد     154
ب) تأثیر متقابل ابواب مختلف در اجتهاد     155
احکام اجتهاد متجزی     156
حکم دوم: جواز تقلید عامی از مجتهد بالتجزی     157
الف)‌جواز تقلید عامی از مجتهد بالتجزی     157
ب) عدم جواز تقلید عامی از مجتهد بالتجزی     158
حکم سوم: نفوذ قضای متجزی     159
ادله عدم جواز قضای مجتهد متجزی     159
الف) عدم صدق عنوان فقیه و عارف به احکام بر مجتهد متجزی در قضا     159
ب) نیاز ویژه به قاضی بدلیل ضرورت حل مشکلات مردم     160
ج) ادله روایی قضاوت     160
معتبره ابی خدیجه     161
معنای اجتهاد مطلق و امکان تحقق آن     162
احکام اجتهاد مطلق     164
حکم اول: عمل به رأی خود     165
اشتراط عدالت و وثاقت برای عمل به فتوای خود     165
حکم دوم: تقلید مجتهد مطلق از دیگری     166

تقلید  / 169
تعریف لغوی تقلید     169
تعریف اصطلاحی تقلید     170
معنای جواز تقلید     172
وجوب نفسی یا مقدمی تقلید     172
ادله جواز تقلید عامی از مجتهد     173
دلیل اول: آیات قرآن     173
الف: آیه سوال     174
ب: آیه نفر     175
دلیل دوم: روایات     180
طایفه اول     180
روایت اول: صحیحه جمیل     181
روایت دوم: صحیحه ابن ابی عمیر     182
روایت سوم: صحیحۀ إبراهیم بن عبد الحمید     182
روایت چهارم     183
روایت پنجم: صحیحه یونس بن عمار     184
روایت ششم: صحیحه أبی العباس     186
روایت هفتم: صحیحه محمد بن سنان     186
روایت هشتم: صحیحه سلیمان بن خالد     187
روایت نهم: صحیحه ابن ابی یعفور     188
روایت دهم     189
روایت یازدهم: صحیحه عبد العزیز بن المهتدی و حسن بن علی بن یقطین     190
روایت دوازدهم: صحیحه فضل بن شاذان     191
روایت سیزدهم: صحیحه احمد بن اسحاق     192
روایت چهاردهم: عبد العزیز بن المهتدى     193
طایفه دوم     194
روایت اول     194
روایت دوم     195
طایفه سوم     197
طائفه چهارم     202
طایفه پنجم     203
روایت اول     203
روایت دوم     204
طایفه ششم     205
روایت اول: صحیحه أبی عبیده     205
روایت دوم: صحیحه مفضل بن مزید     205
روایت سوم: صحیحه عبدالرحمن بن الحجاج     206
روایت چهارم: موثقۀ اسماعیل بن ابی زیاد     207
روایت پنجم: موثقۀ مسعدة بن صدقه     207
طایفه هفتم     208
طایفه هشتم     209
دلیل سوم: عقل     210
دلیل چهارم: سیره عقلاء     211
اشکال اول: عدم اتصال سیره به عصر معصوم     212
پاسخ به اشکال عدم اتصال سیره به عصر معصوم     213
الف. متعارف بودن اجتهاد به سبک فعلی در عصر شارع     213
روایت اول و دوم: صحیحه هشام بن سالم و صحیحه محمد بن أبی نصر     213
روایت سوم     214
روایت چهارم: صحیحه شعیب العقرقوفی     215
روایت پنجم: صحیحه زراره     216
روایت ششم: صحیحه أبان بن تغلب     218
ب. عدم صدور ردع از شارع     220
اشکال دوم: ظنی بودن اجتهاد مجتهد     222
دلیل پنجم: سیره متدینین     222
دلیل ششم: ضرورت دین     223
دلیل هفتم: اجماع     223
حرمت تقلید برای مجتهد     224
ادله حرمت تقلید     225
1.عمومات مذمت تبعیت از غیر علم     225
آیه قرآن     225
روایت     226
2. عمومات مذمت تقلید     227
آیه اول     227
آیه دوم     227
آیه سوم     227
پاسخ مجوزین به ادله حرمت تقلید     228
دلیل اول: تخصیص عمومات نهی از تقلید توسط ادله جواز تقلید     228
دلیل دوم: تناظر آیات نسبت به تقلید جاهل از جاهل     228
دلیل سوم: تناظر آیات به منع از تقلید در مسائل اعتقادی     228
انفتاح یا انسداد باب اجتهاد     229
تقلید انسدادى     231
اشکالات تقلید از انسدادی     232
1.عدم شمولیت ادله جواز تقلید نسبت به مجتهد انسدادی     232
2.عدم تمامیت مقدمات انسداد در حق مقلد     232
پاسخ مرحوم آقاضیاء عراقی به اشکالات مرحوم آخوند     233
اشکال بر جواز تقلید از مجتهد انفتاحی بر مبنای مرحوم آخوند     235
تقلید در حال صغر     237
تقلید در مسائل کلامی و اعتقادات     238
دلایل عدم جواز تقلید در مسائل کلامی و اعتقادات     240
آیات قرآن     240
عقل     241
روایات     241
اجماع     241
تقلید در ضروریات و یقینیات     242
دلیل اول: تحصیل حاصل     242
دلیل دوم: تقدم حجت واقعی بر حجت ظاهری     243
تقلید در فرض علم به خطای مجتهد     243
تقلید در مستحبات و مکروهات     245
تقلید در موضوعات     246
موضوعات مستنبط شرعی     247
موضوعات عرفی     248
تقلید در صورت تبدل رای     250
قائلین به عدم اجزای اعمال سابق مطلقا     251
قائلین به نظر تفصیلی در تبدل رای     251
تفاوت بین طریقیت و موضوعیت     251
تفاوت بین موضوع و حکم     253
تبعض در تقلید     254
رابطه شورای فقهی با تبعض در تقلید     255
فهرست منابع     257