اصول صدرجلد سوم
-
معرفی اثر:
مقدّمه جلد سوم (مترجم)
در كتاب حاضر، مباحث لفظى به دو بخش تحليلى و لغوى تقسيم شدهاند. در جلد اوّل، به مباحث لفظى تحليلى ـ كه درباره معانى حروف و هيئتها بودند ـ پرداخته شد و از گفتارهاى لفظى لغوى نيز بحث مشتق بررسى گرديد. اكنون در اين جلد، بحث ديگرى از بحثهاى لفظى لغوى بررسى مىگردد.گفتنى است در اين جلد، مقرّر محترم، آية الله سيّد محمود هاشمى شاهرودى ـ حفظه الله ـ در برخى از موارد، حاشيههايى بر بيان شهيد صدر(قدس سرّه) دارند كه با توجّه به ذكر آنها در كتاب الأضواء و الآراء و تقريرات درس خارج ايشان، از ترجمه آنها مگر در برخى از موارد خاص، خوددارى كردهام.
حسن مهدوى
مرداد ماه 1393 -
فهرست مطالب:
بخش پنجم: گفتارهای مربوط به نواهی 5 فصل اوّل: دلالتهاى صيغه نهى 7 گفتار اوّل: مدلول صيغه نهى 9 ديدگاه اوّل 9 ديدگاه دوم 12 ديدگاه سوم (ديدگاه برگزيده) 13 گفتار دوم: دلالت نهى بر استغراق 17 ديدگاه سيّد استاد 18 نقد ديدگاه استاد 20 ديدگاه برگزيده 21 گفتار سوم: تفاوت امر و نهى 25 تفاوت ميان امتثال امر و امتثال نهى 26 گفتار چهارم: تنبيهات 29 تنبيه اوّل: ثبوت ويژگیهاى نهى طبق همه معانى 29 تنبيه دوم: نهى از جامع انتزاعى 30 فصل دوم: اجتماع امر و نهى 31 گفتار اوّل: بررسى جواز يا امتناع اجتماع امر و نهى در عنوان واحد 33 مطلب اوّل: تبيين محلّ نزاع 33 مطلب دوم: انواع تغاير ميان دو عنوان 34 مطلب سوم: علت استحاله اجتماع امر و نهى در عنوان واحد 35 بررسى بيانهاى سهگانه هنگام تغاير عنوان 37 بررسى نخستين قسم تغاير 37 تعلّق حبّ استقلالى و بغض ضمنى به يك شىء 38 بررسى دومين قسم تغاير 44 جريان ادلّه امتناع در قسم دوم 53 سه ملاك براى جواز اجتماع 55 شرايط جواز اجتماع بر اساس ملاك دوم 57 بحث صغروى در مورد ملاك سوم 59 گفتار دوم: تطبيق معروف اجتماع امر و نهى 69 گفتار سوم: تنبيهـات 75 تنبيه اوّل: اصولى بودن مسئله اجتماع 75 تنبيه دوم: شمول بحث نسبت به امكان و امتناع عقلى و عرفى 78 تنبيه سوم: تفاوت ميان مسئله اجتماع با مسئله نهى از عبادت 79 تنبيه چهارم: رابطه مسئله اجتماع با مسئله تعلّق امر به طبايع 84 تنبيه پنجم: آيا محلّ اجتماع بايد داراى ملاك باشد؟ 88 جهت اوّل: اصل شرطيّت ملاك 88 جهت دوم: اثبات فعليّت هر دو ملاك در مورد اجتماع 92 جهت سوم: تفاوت تزاحم ملاكى با تزاحم امتثالى 97 تنبيه ششم: تصحيح نماز در مغصوب 103 تنبيه هفتم: تقديم دليل نهى بر دليل امر بنا بر امتناع 115 تنبيه هشتم: كراهت در عبادات 118 يك. عبادت مكروهى كه بدل دارد 119 دو. عبادت مكروهى كه بدل ندارد 123 تنبيه نهم: سقوط حرمت با قطع نظر از امر 126 مقام اوّل: نماز اضطرارى در شىء غصبى بدون سوء اختيار 126 بررسى كبراى سقوط تكليف هنگام اضطرار 126 بررسى صغراى سقوط تكليف هنگام اضطرار 131 مقام دوم: نماز اضطرارى در شىء غصبى با سوء اختيار 133 تنبيه دهم: اختلاف مأمورٌبه با منهىٌ عنه در اضافه 149 فصل سوم: آيا نهى از شىء، مقتضى فساد است؟ 153 گفتار اوّل: نهى از عبادت 155 اقسام نهى تحريمى و نوع اقتضاى آنه 156 برهانهاى موجود براى اثبات اقتض 158 تنبيه اوّل 170 تنبيه دوم 172 تنبيه سوم 174 تنبيه چهارم 175 گفتار دوم: نهى از معاملات 177 مطلب اوّل: مقتضاى قاعده در اين مسئله 177 مطلب دوم: ثبوت دليل شرعى بر اثبات بطلان 186 بخش ششم: گفتارهاى مربوط به مفاهيم 195 فصل اوّل: تعريف مفهوم 197 فصل دوم: ضابطه دلالت بر مفهوم 203 فصل سوم: مفهوم شرط 213 گفتار اوّل: مفاد جمله شرطيّه 217 مطلب اوّل: مفاد ادات شرط 217 مطلب دوم: دلالت ادات شرط بر ربط ميان دو مدلول تصوّرى نه تصديقى 222 مطلب سوم: مدلول تصوّرىِ هيئت جزا معلّق است يا مدلول تصوّرى مادّه جزا؟ 229 گفتار دوم: بررسى ركن اوّل ضابطه مفهوم 233 ديدگاه برگزيده 242 تنبيه اوّل: بررسى جملات شرطيّهاى كه محقّق موضوعاند 250 تنبيه دوم: دلالت مفهوم بر نفى «مطلق الوجوب» 253 تنبيه سوم: دلالت مفهوم بر عموميّت انتفا يا انتفاى عموم؟ 257 تنبيه چهارم: گستره مفهوم، هنگام وحدت شرط و تعدّد جز 260 تنبيه پنجم: تقييد امر در قالب غير شرطى 262 تنبيه ششم: موضوع قرار گرفتن ادات شرط 264 تنبيه هفتم: تعدّد شرط و وحدت جزا در دو جمله شرطيّه 265 تنبيه هشتم: تداخل اسباب و مسبّبات، هنگام وحدت جزا و تعدّد شرط 276 مسئله اوّل: تداخل اسباب 281 مسئله دوم: تداخل مسبّبات (مرحله امتثال) 284 فصل چهارم: ساير مفاهيم 287 گفتار اوّل: مفهوم وصف 289 مفهومگيرى بر اساس مدلول تصوّرى 291 مفهومگيرى بر اساس مدلول تصديقى 293 ديدگاه محقّق عراقى 296 ديدگاه محقّق نائينى 304 ديدگاه محقّق اصفهانى 305 گفتار دوم: مفهوم غايت 309 گفتار سوم: مفهوم استثن 313 گفتار چهارم: مفهوم حصر 317 بخش هفتم: گفتارهاى مربوط به عام و خاص 319 فصل اوّل: عـام 321 گفتار اوّل: مفهوم عموم 323 مطلب اوّل: انواع استيعاب 323 مطلب دوم: مراد از استيعاب مفهوم 324 مطلب سوم: اقسام عموم 327 مطلب چهارم: اسمهاى عدد 330 مطلب پنجم: دخول واژه «كلّ» بر نكره و معرفه 331 گفتار دوم: ادات عموم 335 مطلب اوّل: اسمهاى عموم 335 سخن سيّد استاد در نقد ديدگاه اوّل 336 سخن محقّق اصفهانى در نقد ديدگاه اوّل 338 سخن دوم سيّد استاد در نقد ديدگاه اوّل 339 سخن برگزيده در نقد ديدگاه اوّل 340 دليل ديدگاه اوّل 345 ابطال دليل ديدگاه اوّل 346 مدلول واژه «كلّ»، استغراقيّت است يا مجموعيت؟ 351 مطلب دوم: جمع مُحلّى به لام 353 مسئله اوّل: تصوير دلالت جمع محلّى به لام بر عموم در مقام ثبوت 353 مسئله دوم: دلالت جمع محلّى به لام بر عموم در مقام اثبات 357 1. مناقشه سيّد استاد در ديدگاه اوّل 362 2. مناقشه صاحب كفايه در ديدگاه دوم 363 3. مناقشه در اصل دلالت جمع محلّى به لام 364 مسئله سوم: عمومى كه از جمع محلّى به لام استفاده میشود 379 مطلب سوم: نكره در سياق نفى يا نهى 380 فصل دوم: تخصـيص 383 گفتار اوّل: حجّيت عام در غير مورد تخصيص 385 مطلب اوّل: چگونه عام میتواند در افراد باقیمانده حجّت باشد؟ 387 روش اوّل: بازگرداندن تخصيص به تخصّص 387 روش دوم: استفاده از ظهور تصديقى استعمالى 390 روش سوم: مراد ضمنى بودنِ افراد باقیمانده 406 مقايسه روش سوم با روش دوم 410 مطلب دوم: برآيند نهايى اين گفتگو 414 مطلب سوم: تخصيص جملههاى خبرى 417 گفتار دوم: حجّيت عام در جايى كه مخصّص، مجمل است 419 مطلب اوّل: اجمال مفهومى در مخصّص 421 فرع اوّل: مخصّص متّصل مردّد بين اقل و اكثر 421 فرع دوم: مخصّص متّصل مردّد بين متباينين 425 فرع سوم: مخصّص منفصل مردّد بين اقل و اكثر 435 فرع چهارم: مخصّص منفصل مردّد بين متباينين 439 تنبيهات مطلب اوّل 441 تنبيه اوّل 441 تنبيه دوم 443 تنبيه سوم 446 مطلب دوم: اجمال مصداقى مخصّص 448 جواز تمسّك به عام در شبهه مصداقى در دو حالت 469 سخن شيخ اعظم انصارى 471 فصل سوم: پيوسته 473 پيوست اوّل: جايگزين كردن استصحاب عدم ازلى به جاى عام 473 ديدگاه دانشمندان اصولى 474 بررسى سخن اوّل محقّق نائينى 478 معانى نعتيت 481 بررسى سخن دوم محقّق نائينى 498 نقد سخن دوم محقّق نائينى 500 بررسى ديدگاه محقّق عراقى 502 پيوست دوم: دوران امر ميان عام و استصحاب حكم مخصّص 509 پيوست سوم: تمسّك به عام براى نفى تخصيص و اثبات تخصّص 512 ديدگاه صاحب كفايه 514 ديدگاه محقّق عراقى 514 پيوست چهارم: وجوب جستجوى مخصّص پيش از تمسّك به عام 519 مسئله اوّل: اصل وجوب جستجو 519 مسئله دوم: مقدار جستجوى لازم 531 پيوست پنجم: شمول خطاب نسبت به غير مشافهان 532 پيوست ششم: بازگشت ضمير به بعض مدلول عام 538 تثبيت و نقد كبر 541 ابطال تمسّك به عام 546 ديدگاه برگزيده 547 تنبيه اوّل: اراده شدن مقيّد از ضميرى كه به مطلق باز میگردد 548 تنبيه دوم: سخن محقّق خراسانى درباره علّت ممنوعيت رجوع به عام 553 پيوست هفتم: تخصيص عام به وسيله مفهوم 555 مقام اوّل: معارضه عام با مفهوم موافق 556 امور مترتّب بر تفسير ما از مفهوم موافق 557 انواع تعارض در موارد مفهوم موافق 558 مقام دوم: معارضه عام با مفهوم مخالف 565 پيوست هشتم: آمدن استثنا به دنبال جمله هاى متعدّد 571 كلمات محقّق عراقى 575 ديدگاه برگزيده 578 بررسى مسئله از جهت مستثن 579 پيوست نهم: تخصيص عامّ كتابى به وسيله خبر واحد 580 بخش هشتم: گفتارهاى مربوط به اطلاق و تقييد 583 فصل اوّل: اطــلاق 585 گفتار اوّل: اسمهاى جنس 587 تقسيمات ماهيت 587 مطلب اوّل: انطباق كلّى طبيعى بر لا بشرط قسمى 591 مطلب دوم: تطابق ماهيت مهمل با ماهيت لا بشرط قسمى 592 مطلب سوم: معناى اسم جنس 595 مطلب چهارم: چگونگى تقابل ثبوتى ميان مطلق و مقيّد 598 گفتار دوم: مقدّمات حكمت 601 ديدگاه اوّل 601 ديدگاه دوم 606 تطبيق ديدگاه اوّل بر مقدّمات حكمت 608 مقدّمه اوّل: در مقام بيان بودن 609 مقدّمه دوم: عدم وجود قرينه 610 مقدّمه سوم: عدم قدر متيقّن در مقام تخاطب 618 گفتار سوم: تنبيهـات 623 تنبيه اوّل: تطبيق برخى از مطالب مشهور 623 تنبيه دوم: عدم جريان اطلاق به لحاظ نسبت ناقص 624 تنبيه سوم: شمولى يا بدلى بودن اطلاق 625 تنبيه چهارم: انصراف 629 تنبيه پنجم: تفاوت ميان اطلاق حِكمى و اطلاق مقامى 630 حالتهاى اسم جنس 633 مطلب اوّل: دخول تنوين بر اسم جنس 633 مطلب دوم: دخول لام بر اسم جنس 636 مطلب سوم: عَلَم شدن اسم جنس 639 فصل دوم: تقييد 641 گفتار اوّل: مقيِّد متّصل 643 گفتار دوم: مقيِّـد منفصـل 649 مطلب اوّل: موارد تنافى ميان مطلق و مقيّد 649 مطلب دوم: تصرّف در مطلق به وسيله عدم تصرّف در مقيّد 652 بخش نهم: گفتارهاى مربوط به مجمل و مبيّن 655 گفتار اوّل: مجمل بالذات 659 نوع اوّل: يك دليل مجمل در مقابل يك دليل مبيّن 659 نوع دوم: دو دليل مجمل 662 گفتار دوم: مجمل بالعرض 665 فهرست منابع 668 فهرست مطالب 671 -
مقدمه:
مقدّمه جلد سوم (مقرّر)
الحمد لله ربّ العالمين و الصلاة و السلام على قائد البشريّة الصالحة محمّد و على آله الميامين.اين، بخش دوم از مباحث علم اصول است كه سرور و مولاى بزرگ ما، شهيد اسلام، آية الله العظمى سيّد صدر(قدس سرّه) آنها را تدريس نموده و در بردارنده بحثهاى اوامر ـ كه بخشى از مباحث دليل لفظى به شمار مىروند ـ است.
خداوند سبحان، توفيق نشر اين مباحث را هنگامى به ما عنايت كرد كه استاد بزرگ ما و عمود سرفراز علم و هدايت و كسى كه با از دست دادن او ثلمهاى در دين و علم وارد شد و تأثير شهادتش در قلب امام عصر(عج) بسيار بزرگ و شديد بود، به شهادت رسيده و از دست رفته بود.
من هنگام نوشتن اين مباحث، گاهى نكاتى را كه به ذهن قاصرم مىرسيد، يادداشت مىكردم تا در فرصت مناسب درباره آنها از جناب استاد نظرخواهى كنم، چنانكه در مباحث جلد اوّل و مباحث تعارض ادلّه اين كار را انجام دادم؛ ولى اراده خداوند سبحان، اينگونه شد كه ما از وجود شريف او محروم شويم و گرفتار مصيبت عظماى او گرديم كه از خداوند مسئلت مىكنيم به ما و همه مؤمنان توانايى تحمّل و صبر بر آن را عنايت كند. از اين رو، تصميم گرفتم خودم آن نكات را پيرايش و آنها را در حاشيه ذكر كنم؛ شايد كه پژوهشگران بتوانند از آنها استفاده كنند. توفيق من، تنها از خداوند است. بر او توكّل مىكنم و به او پناه مىبرم.
سيّد محمود هاشمى
25 ذو القعده 1405 هجرى
قم مقدّس