سایت مرکز فقهی


اصول صدر جلد دوم


ترجمه، شرح و تحقیق کتاب بحوث فی علم الاصول
مترجم: 
حسن مهدوی
سال نشر: 
1397
زبان: 
دسته بندی: 
گروه علمی: 
گروه فقه و اصول
شابک: 
978-600-388-104-4
قطع: 
وزیری (سلفونی)
حجم صفحات: 
660
نوبت چاپ: 
اول
  • فهرست مطالب: 
    مقدّمه جلد دوم (مترجم) 5
    مقدّمه جلد دوم (مقرّر) 7
    بخش چهارم: گفتارهاى مربوط به اوامر 9
    فصل اوّل: دلالت‌هاى مادّه «امر» 11
    گفتار اوّل: معانى مادّه «امر» 13
    راهكار اوّل 14
    راهكار دوم 15
    گفتار دوم: دلالت مادّه «امر» بر علو و استعلا 19
    گفتار سوم: دلالت مادّه «امر» بر وجوب 21
    1. اصل دلالت «امر» بر وجوب 21
    2. منشأ دلالت امر بر وجوب 23
    دليل ديدگاه اوّل 24
    دليل ديدگاه دوم 24
    دليل ديدگاه سوم 27
    ثمره‌هاى فقهى مترتّب بر اين سه ديدگاه 33
    گفتار چهارم: دلالت مادّه «امر» بر طلب و اراده 37
    بررسى مسئله كلامى 38
    بررسى مسئله فلسفى 40
    ايجاد شدن اراده به‌خاطر وجود مصلحت در خودش 53
    يك. امكان يا عدم امكان 54
    دو. فرع فقهى 54
    فصل دوم: دلالت‌هاى صيغه امر 61
    گفتار اوّل: دلالت صيغه امر بر طلب 63
    گفتار دوم: چگونگى دلالت صيغه امر بر وجوب 71
    گفتار سوم: استعمال جمله خبرى در طلب 75
    مرحله اوّل: تفسير دلالت جمله خبرى بر طلب 75
    ديدگاه اوّل 75
    ديدگاه دوم 78
    مرحله دوم: دلالت جمله خبرى بر وجوب يا مطلق طلب 79
    گفتار چهارم: واجب تعبّدى و واجب توصّلى 83
    مطلب اوّل: سقوط واجب به‌وسيله فعل ديگران 84
    مرحله اوّل: مقتضاى اصل لفظى 84
    مرحله دوم: مقتضاى اصل عملى 86
    مطلب دوم: سقوط واجب به‌وسيله حصّه غير اختيارى 91
    مقتضاى اصل لفظى و اطلاق امر 91
    مرحله دوم: مقتضاى اصل عملى 98
    مطلب سوم: سقوط واجب به‌وسيله حصّه حرام 98
    مرحله اوّل: مقتضاى اصل لفظى 98
    مرحله دوم: مقتضاى اصل عملى 100
    مطلب چهارم: بى‌نياز بودن از قصد قربت 101
    مرحله اوّل: استحاله اخذ قصد قربت در متعلّق امر 102
    مقام اوّل: استحاله اخذ قصد قربت به معناى قصد امتثال امر 103
    ديدگاه برگزيده در مورد استحاله اخذ امر 114
    مقام دوم: اخذ قصد قربت به معنايى غير از قصد امتثال امر 120
    امكان اخذ قصد محبوبيت 127
    امكان اخذ جامع بين قصدهاى گوناگون در متعلّق امر 130
    مرحله دوم: عبادى بودن واجب به معناى تعدّد امر آن 130
    مرحله سوم: جداكردن تعبّدى و توصّلى از راه غرض 137
    مرحله چهارم: ديدگاه برگزيده 138
    مقتضاى اصل در بحث تعبّدى و توصّلى 140
    مقام اوّل: مقتضاى اصل لفظى هنگام شك در تعبّديت 141
    تقريب اطلاق لفظى براى اثبات توصّليت 141
    مقام دوم: مقتضاى اصل عملى هنگام شك در تعبّديت 153
    گفتار پنجم: دلالت امر بر نفسى و تعيينى و عينى بودن وجوب 159
    مطلب اوّل: اقتضاى اطلاق امر، نسبت به نفسى يا غيرى بودن 159
    مطلب دوم: اقتضاى اطلاق امر، نسبت به تعيينى يا تخييرى بودن 164
    مطلب سوم: اقتضاى اطلاق امر، نسبت به عينى يا كفايى بودن 165
    گفتار ششم: دلالت امر در مورد حظر (ممنوعيت) 167
    نكته 168
    گفتار هفتم: دلالت امر بر مرّه و تكرار 171
    پيوستى درباره تعدّد يا تبديل امتثال 181
    فرع فقهى 184
    فصل سوم: اِجـزا 189
    تعريف اِجزا 191
    گفتار اوّل: اِجزاى امر اضطرارى 193
    مرحله ثبوت 193
    اثر اوّل: اِجزا از واقع 194
    اثر دوم: جايز بودن بدار از نظر وضعى (صحّت عمل اضطرارى در اوّل وقت) 194
    اثر سوم: جايز بودن بدار از نظر تكليفى (عدم حرمت عمل اضطرارى در اوّل وقت) 195
    اثر چهارم: آيا جايز است مكلّف خودش را در اضطرار قرار دهد؟ 198
    مرحله اثبات 199
    بررسى مسئله اوّل 199
    روش عقلى براى تقييد امر اختيارى به‌وسيله امر اضطرارى 200
    روش استظهارى براى تقييد امر اختيارى به‌وسيله امر اضطرارى 205
    بررسى مسئله دوم (وجوب قضا) 222
    گفتار دوم: اجزاى امر ظاهرى 227
    حالت اوّل: انكشاف مخالفت حكم ظاهرى با واقع از راه يقين 227
    بيان اوّل: ديدگاه محقّق خراسانى 228
    بيان دوم: ديدگاه سببيت 236
    حالت دوم: انكشاف مخالفت حكم ظاهرى با واقع از راه تعبّد 245
    يك. انكشاف خلاف به‌وسيله اماره 245
    دو. انكشاف خلاف به‌وسيله اصل 245
    فصل چهارم: مقدّمه واجـب 255
    مراد از مقدّمه واجب 257
    گفتار اوّل: تقسيمات مقدّمه 259
    آيا شرط متأخّر، معقول است؟ 259
    مرحله اوّل: شرط متأخّر براى وجوب 260
    مرحله دوم: شرط متأخّر براى واجب 265
    مرحله سوم: بررسى معقوليت شرط متقدّم 268
    گفتار دوم: تقسيمات واجب 271
    1. واجب مشروط و واجب مطلق 271
    مقام اوّل: واجب مشروط در عالم نفس الأمر(عالم ثبوت) 272
    1. مرحله ملاك 272
    2. مرحله اراده و شوق 272
    3. مرحله جعل و اعتبار 280
    مقام دوم: امكان واجب مشروط در عالم اثبات 285
    2. واجب معلّق و واجب منجّز 287
    تنبيه‌هاى واجب معلّق 294
    تنبيه اوّل: تفسير مقدّمات مفوّت در مقام ثبوت 294
    تنبيه دوم: وجوب «تعلّم» به عنوان مقدّمه واجب 309
    تنبيه سوم: حكم مواردى كه نمى‌دانيم قيد به مادّه باز مى‌گردد يا هيئت 314
    دنباله‌اى براى بحث 321
    3. واجب نفسى و واجب غيرى 323
    جهت اوّل: تعريف واجب نفسى و واجب غيرى 323
    جهت دوم: دوران وجوب ميان نفسى و غيرى 327
    جهت سوم: ثواب و عقاب واجب غيرى 335
    مقام اوّل: ترتّب ثواب و عقاب بر واجب غيرى 335
    مقام دوم: امكان تقرّب به‌وسيله واجب غيرى 339
    جهت چهارم: وجه قربى بودن طهارات 342
    جهت پنجم: ساختار وجوب غيرى 349
    ديدگاه اوّل: نظريه مشهور 349
    ديدگاه دوم: نظريه صاحب معالم 349
    ديدگاه سوم: نظريه شيخ انصارى 352
    ديدگاه چهارم: نظريه صاحب فصول (مقدّمه موصل) 356
    تنبيه اوّل: تنافى ميان حرمت و وجوب 376
    تنبيه دوم: ثمره مقدّمه موصل 381
    جهت ششم: ثمره وجوب مقدّمه 390
    جهت هفتم: حكم شك در وجوب مقدّمه 396
    جهت هشتم: ملازمه بين وجوب شى‌ء و وجوب مقدّمه آن 409
    دلايل ديگر براى اثبات ملازمه 413
    تفصيل بين مقدّمات 416
    خاتمه: مقدّمه مستحب و مكروه و حرام 419
    فصل پنجم: رابطه امر به شى‌ء با نهى از ضدّش 421
    گفتار اوّل: ضدّ خاص 427
    مسلك تلازم 428
    مسلك مقدّميت 430
    مقام اوّل: شيوه‌هايى براى اثبات «توقّف ضد بر عدم ضدّ ديگر» 431
    تطبيق دو مسلك به شيوه‌اى ديگر 434
    مقام دوم: برهان‌هايى براى ابطال «توقّف يكى از دو ضد بر عدم ديگرى» 437
    ديدگاه تفصيل در توقّف ضد بر عدم ضدّ ديگر 461
    گفتار دوم: ضدّ عام (نقيض) 463
    عالم حكم و اعتبار 464
    عالم حب و بغض و اراده و كراهت 469
    گفتار سوم: ثمره بحث ضد 473
    اعتراض اوّل 473
    اعتراض دوم 484
    گفتار چهارم: امر به ضدّ مهم، به نحو «ترتّب» 487
    مطلب اوّل: ثمره ترتّب 488
    مطلب دوم: از بين رفتن موضوع يكى از دو دليل به‌وسيله ديگرى 493
    مطلب سوم: اثبات ترتّب از طريق طرح فروع فقهى 500
    مطلب چهارم: طوليت امر مهم نسبت به امر اهم 505
    تقريب اوّل 506
    تقريب دوم 509
    تقريب سوم 510
    مطلب پنجم: اشكال‌هاى جانبى ترتّب 511
    اشكال اوّل 511
    اشكال دوم 515
    اشكال سوم 518
    مطلب ششم: ترتّب در لسان محقّق نائينى 523
    بررسى مقدّمه اوّل 523
    بررسى مقدّمه دوم 524
    بررسى مقدّمه سوم 529
    بررسى مقدّمه چهارم 530
    بررسى مقدّمه پنجم 537
    مطلب هفتم: نكته اساسى در دليل امكان ترتّب 540
    اشكال‌هاى مربوط به امكان ترتّب 541
    مطلب هشتم: ترتّب دوطرفه 546
    ديدگاه برگزيده درباره ترتّب دوطرفه 550
    مطلب نهم: تطبيق ترتّب بر مسئله جهر و اِخفات 551
    مطلب دهم: تزاحم بين واجب موسّع و واجب مضيّق 558
    فصل ششم: حالت‌هاى ويژه امر 567
    گفتار اوّل: امر آمر با علم به انتفاى شرط آن 569
    گفتار دوم: امر به امر 573
    گفتار سوم: امر بعد از امر 575
    گفتار چهارم: امر بعد از نسخ وجوب 577
    مرحله اوّل: اصل لفظى 577
    ارتباط اين مسئله با يك ديدگاه فلسفى 580
    مرحله دوم: اصل عملى 583
    فصل هفتم: چگونگى تعلّق امر 587
    گفتار اوّل: تعلّق امر به افراد يا طبيعت 589
    ورود به بحث 599
    روش اوّل در فهم عنوان بحث 599
    روش دوم در فهم عنوان بحث 600
    روش سوم در فهم عنوان بحث 602
    روش چهارم در فهم عنوان بحث 603
    گفتار دوم: واجب تخييرى 605
    ديدگاه اوّل 605
    ديدگاه دوم 608
    ديدگاه سوم 612
    ديدگاه چهارم 617
    ديدگاه پنجم 617
    ديدگاه برگزيده 618
    اثر عملى 618
    امكان تخيير بين اقل و اكثر 619
    گفتار سوم: واجب كفايى 629
    بررسى ديدگاه اوّل 630
    بررسى ديدگاه دوم 634
    بررسى ديدگاه سوم 635
    بررسى ديدگاه چهارم 637
    گفتار چهارم: واجب موقّت، واجب موسّع و واجب مضيّق 639
    مطلب اوّل: بحث ثبوتى 639
    مطلب دوم: بحث اثباتى 641
    بررسى صورت اوّل 641
    بررسى صورت دوم 642
    بررسى صورت سوم 643
    فهرست منابع 647
    فهرست مطالب 649
  • مقدمه: 

    مقدّمه جلد دوم (مترجم)
    در كتاب حاضر، مباحث لفظى به دو بخش تحليلى و لغوى تقسيم شده‌اند. در جلد اوّل، به مباحث لفظى تحليلى ـ كه درباره معانى حروف و هيئت‌ها بودند ـ پرداخته شد و از گفتارهاى لفظى لغوى نيز بحث مشتق بررسى گرديد. اكنون در اين جلد، بحث ديگرى از بحث‌هاى لفظى لغوى بررسى مى‌گردد.

    گفتنى است در اين جلد، مقرّر محترم، آية الله‌ سيّد محمود هاشمى شاهرودى ـ حفظه الله‌ ـ در برخى از موارد، حاشيه‌هايى بر بيان شهيد صدر(قدس سرّه) دارند كه با توجّه به ذكر آنها در كتاب الأضواء و الآراء و تقريرات درس خارج ايشان، از ترجمه آنها مگر در برخى از موارد خاص، خوددارى كرده‌ام.

    حسن مهدوى
    مرداد ماه 1393

    مقدّمه جلد دوم (مقرّر)
    الحمد لله‌ ربّ العالمين و الصلاة و السلام على قائد البشريّة الصالحة محمّد و على آله الميامين.

    اين، بخش دوم از مباحث علم اصول است كه سرور و مولاى بزرگ ما، شهيد اسلام، آية الله‌ العظمى سيّد صدر(قدس سرّه) آنها را تدريس نموده و در بردارنده بحث‌هاى اوامر ـ كه بخشى از مباحث دليل لفظى به شمار مى‌روند ـ است.

    خداوند سبحان، توفيق نشر اين مباحث را هنگامى به ما عنايت كرد كه استاد بزرگ ما و عمود سرفراز علم و هدايت و كسى كه با از دست دادن او ثلمه‌اى در دين و علم وارد شد و تأثير شهادتش در قلب امام عصر(عج) بسيار بزرگ و شديد بود، به شهادت رسيده و از دست رفته بود.

    من هنگام نوشتن اين مباحث، گاهى نكاتى را كه به ذهن قاصرم مى‌رسيد، يادداشت مى‌كردم تا در فرصت مناسب درباره آنها از جناب استاد نظرخواهى كنم، چنان‌كه در مباحث جلد اوّل و مباحث تعارض ادلّه اين كار را انجام دادم؛ ولى اراده خداوند سبحان، اين‌گونه شد كه ما از وجود شريف او محروم شويم و گرفتار مصيبت عظماى او گرديم كه از خداوند مسئلت مى‌كنيم به ما و همه مؤمنان توانايى تحمّل و صبر بر آن را عنايت كند. از اين رو، تصميم گرفتم خودم آن نكات را پيرايش و آنها را در حاشيه ذكر كنم؛ شايد كه پژوهشگران بتوانند از آنها استفاده كنند. توفيق من، تنها از خداوند است. بر او توكّل مى‌كنم و به او پناه مى‌برم.

    سيّد محمود هاشمى
    25 ذو القعده 1405 هجرى
    قم مقدّس

کليه حقوق اين سايت متعلق به مرکز فقهي ائمه اطهار (ع) است.