برترین صحابی

بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَا يَبْلُغُ مِدْحَتَهُ الْقَائِلُونَ وَلَا يُحْصِي نَعْمَاءَهُ الْعَادُّونَ وَلَا يُؤَدِّي حَقَّهُ الْمُجْتَهِدُونَ».

سلام و تحیّات بی‌پایان الهی بر حضرت محمّد مصطفی و درود بی‌انتها بر اهل بیت ایشان باد؛ همان‌ها که خداوند اراده نموده از هرگونه آلودگی و خطا و اشتباه مبرّا باشند و از هر جهت به پاکی و طهارت متّصف گردند.

یک مسئله مهم در اعتقادات اسلامی، برتری و افضلیّت امیرمؤمنان علی(عليه‌السلام) بر سایر صحابه رسول خدا(صلي‌الله‌عليه‌وآله) و بلکه بر تمام بشر جز پیامبر خاتم(صلي‌الله‌عليه‌وآله) است. برتری آن حضرت بر دیگران مطلبی نیست که فقط مورد تأکید یک مذهب خاص باشد؛ زیرا این موضوع هم در قرآن کریم آمده و هم در احادیث بسیاری نقل شده است. این‌گونه احادیث نه تنها در منابع شیعه ذکر شده بلکه به وفور و به صراحت در منابع معتبر اهل سنّت نیز نقل شده و مورد تأکید بزرگان آنها قرار گرفته است. به عنوان نمونه به یک آیه از قرآن کریم اشاره می‌کنیم و خوانندگان را برای آشنایی با احادیث به متن کتاب ارجاع می‌دهیم.

«فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ»؛ هر گاه بعد از علم و دانشى كه (درباره مسيح) به تو رسيده، (باز) كسانى با تو به محاجّه و ستيز برخيزند، به آنها بگو: بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت كنيم، شما هم از نفوس خود؛ آن گاه مباهله كنيم؛ و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.

بدون تردید منظور از «أَنْفُسَنَا» در این آیه شریفه، امیر مؤمنان امام علی(عليه‌السلام) است همان طور که این مطلب در آثار بزرگان اهل سنّت نیز آمده و در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

ـ حاکم نیشابوری شافعی مذهب (متوفّای 405ق) می‌نویسد: ابوصالح از ابن عبّاس نقل کرده که آیه «فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ» بر رسول خدا(صلي‌الله‌عليه‌وآله) نازل گردید در حالی که علی(عليه‌السلام) نفس ایشان بود.

ـ ـ گنجی شافعی مذهب (متوفّای 658ق) می‌نویسد: این آیه دلالت دارد که نفس علی(عليه‌السلام) نفس پیامبر(صلي‌الله‌عليه‌وآله) است.

ـ ـ ابن طلحه شافعی مذهب (متوفّای 652ق) می‌نویسد: منظور از «أَنْفُسَنَا» علی(عليه‌السلام) است و غیرممکن است که نفس علی(عليه‌السلام) همان نفس پیامبر(صلي‌الله‌عليه‌وآله) باشد. بنابراین معنای آیه تساوی این دو نفس است و این اقتضا می‌کند که هر یک از این دو نفس دارای جنس صفاتی باشد که نفس دیگر آنها را دارد چرا که در غیر این صورت تساوی حاصل نمی‌شود. با این حساب به عنوان نتیجه باید گفت: نفس علی(عليه‌السلام) همه صفات و کمالات نفس نبوی جز نبوّت را دارا است.

از آنجا که نبیّ مکرّم اسلام نسبت به تمام انبیا و مخلوقین اعلم و افضل است، صدق« أَنْفُسَنَا» مستلزم این است که علی(عليه‌السلام) نیز در بین همه انسانها افضل و اعلم باشد.

در سال 1397 شمسی کتابی به نام أفضلیّة أمیرالمؤمنین(عليه‌السلام) عند الصّحابة والتّابعین اثر استاد محقّق شیخ محمّدجعفر طبسی فرزند مرحوم آیت‌الله حاج شیخ محمّدرضا طبسی به زیور طبع آراسته و به مجامع علمی عرضه گردید. آن کتاب ارزشمند، قریب به ششصد حدیث را از صحابه، تابعین و دیگران نقل نموده که وجه اشتراک تمامی احادیث، بیان برتری و افضلیت امیرمؤمنان علی(عليه‌السلام) بر دیگران است. آنچه آن کتاب را از سایر آثار مشابه متمایز ساخته، نقل همه احادیث از منابع اهل سنّت و از طریق راویانی است که مورد اعتماد بزرگان اهل سنّت هستند. اثری که پیش روی شماست، ترجمه و تلخیص آن کتاب گرانمایه است.

در این کتاب یکصد و پنجاه نفر از راویان احادیثِ افضلیّت و برتری امیرمؤمنان علی(عليه‌السلام) مطرح شده‌اند. پنجاه نفر آنها از صحابه رسول خدا(صلي‌الله‌عليه‌وآله) و صد نفر از تابعین هستند. از این رو کتاب به دو بخش اصلی «احادیث صحابه» و «احادیث تابعین» تقسیم شده است. در هر دو بخش درباره هر یک از راویان، مطالبی در سه جزء طرّاحی شده که به ترتیب عبارتند از:

جزء اول: شخصیّت و جایگاه راوی از جهت میزان وثاقت و اعتبار او نزد اهل سنّت در این جزء بیان شده است. در این راستا به طور عمده از آثار دو تن از بزرگان اهل سنّت یعنی «ذهبی» و «مِزّی» استفاده شده، علاوه بر اینکه از دیدگاه‌ سایر عالمان در علم «حدیث شناسی» و «جرح و تعدیل» غفلت نشده است.

جزء دوم: طبقه راوی همراه با ذکر اسامی کسانی که راوی از آنها نقلِ حدیث کرده و اسامی کسانی که حدیث یا احادیثی را از آن راوی نقل کرده‌اند، در این جزء بیان شده است. این جزء نیز میزان اعتبار راوی را به نوعی دیگر برای آشنایان به علوم حدیث مشخّص می‌سازد.

جزء سوم: بیان حدیث آن راوی درباره برتری و افضلیّت امیرمؤمنان علی(عليه‌السلام) در این جزء صورت گرفته است. از آنجا که در سند هر حدیث چند راوی وجود دارد، طبیعی است که برخی احادیث در کتاب تکرار شده باشد. با وجود این، سعی شده که تکرار یک حدیث به کمترین حد برسد.

به طور کلّی پژوهش با نیّت خالصانه در ابعاد گوناگونی که برای احیای امر اهل‌بیت پیامبر(صلي‌الله‌عليه‌وآله) متصوّر است، توفیقی الهی، مایه عزّت و منشأ برخورداری از رحمت پروردگار است و اهمیت آن در عرصه‌های مختلف فردی و اجتماعی قابل بررسی و ارزیابی است. با وجود این، برای رعایت اختصار تنها یکی از وجوه اهمیت تحقیق حاضر، به این صورت قابل توضیح است:

تتبّع در منابع حدیثی اهل سنّت، هر محقّق با انصافی را به این مسئله رهنمون می‌شود که عقیده برتری و افضلیّت امیرمؤمنان علی(عليه‌السلام) منحصر به اعتقادات شیعه نیست بلکه از حقایق اسلامی است که در احادیث صحابه و تابعین به روشنی بیان شده و از دیرباز مورد توجّه بزرگان مذاهب اسلامی قرار گرفته است. توجّه نخبگان، فرهیختگان و عموم پیروان مذاهب اسلامی به این مهم، رهیافتی جدید در قرابت فکری و عقیدتی است که موجب تزاید وحدت بین مسلمانان خواهد شد.

یکی از معضلاتی که مذاهب اسلامی با آن مواجه هستند، ظهور گرایش‌ها و اعتقادات بدعت‌آمیز در برخی جوامع اسلامی است. گرایش‌هایی نوظهور و بدعت‌هایی عقیدتی که مخالفت برخی از آنها با تمام مذاهب اسلامی بر کسی پوشیده نیست. انعکاس اجتماعی و سیاسی این معضل، شکل گیری گروه‌های تکفیری و تروریستی نظیر داعش و سوء استفاده قدرت‌های استعماری از آنها است. بی‌تردید یکی از شیوه‌های مقابله با این نوع انحرافات، مبارزه فکری و فرهنگی با این نوع گرایش‌ها است. در این میان، تولید و نشر آثاری معتبر و مستند که همگان را به اعتقادات اصیل اسلامی ارجاع ‌دهد و مسلمانان را در برابر آثار انحرافیِ افرادی همچون ابن تیمیه مسلّح ‌نماید، ضروری است. در این راستا، کتاب حاضر کوشیده است عقیده‌ای مطابق با واقع و مستند به قرآن را از منابع مهم اهل سنّت استخراج نموده و در اختیار پیروان تمام مذاهب اسلامی قرار دهد.

تشکر و قدردانی
از ریاست محترم مرکز فقهی ائمّه اطهار(عليهم‌السلام) حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمّدجواد فاضل لنکرانی دامت برکاته و مدیر محترم آن مجموعه جناب حجّت الاسلام والمسلمین فاضل کاشانی به خاطر اهتمام به نشر آثار فاخر در حوزه دین و فضائل اهل بیت(عليهم‌السلام) سپاسگزاری نموده و درود و صلوات خویش را به روح بلند بنیان‌گذار آن مرکز حضرت آیت‌الله العظمی شیخ محمّد فاضل لنکرانی رضوان الله تعالی علیه نثار می‌نمایم.

لازم است از مؤلّف کتاب، محقّق دانشور شیخ محمّدجعفر طبسی سپاسگزاری نمایم. ایشان با دقّت نظر خاصّ خود بر این اثر نظارت داشته و مترجم را از رهنمودها و نکته‌سنجی‌های خویش بهره‌مند ساختند. همچنین از معاون محترم پژوهشی حجّت‌الاسلام و المسلمین دکتر سید جواد حسینی‌خواه که همکاری و هماهنگی لازم برای نشر این اثر را به نحوی شایسته‌ به سامان رساندند، سپاسگزارم.

در اینجا فرصت را مغتنم شمرده و از اساتید خویش در زمینه زبان و ادبیّات عربی حجج اسلام و المسلمین مجید جعفری و حسین ثقفی تشکر و قدردانی نموده، دوام عمر و برکات و توفیقات ایشان را از درگاه حضرت حق خواستارم.

سلمان بهجتی اردکانی
قم ـ مرکز فقهی ائمّه اطهار(عليهم‌السلام)
25 اردیبهشت 1400 ش