جراحی زيبايی از منظر فقه
-
معرفی اثر:
جراحی زیبایی (پلاستیک) نوعی تخصص پزشکی است که به اصلاح و ترمیم فرم و عملکرد ظاهری بدن انسان میپردازد. توسعه روزافزون دانش پزشکی در این حوزه، چالشها و پرسشهای فروانی را فراروی دانشیان عرصه فقه نهاده است. پژوهش حاضر با روش اجتهادی به این پرسش اصلی پاسخ میدهد که وظیفه مکلفان در برابر موضوعات مختلف در زمینه جراحی زیبایی چیست؟ بیتردید با توجه به مطالعه دقیق منابع دینی و بهکارگیری ابزارهای اجتهادی شیعی، هیچ پرسشی در این عرصه بیپاسخ نخواهد ماند. در نتیجه با تحقیق، پژوهش و شناخت دقیق موضوعات این حوزۀ نوین و بررسی ادلۀ اصولی و فقهی، وظایف مکلفان در زمینههای گوناگون، مشخص و معین میشود. در این فرایند، گاه به حرمت این عمل و گاه به جواز آن حکم میگردد و در نهایت با لحاظ همه شرایط و جوانب مسئله و مطالعه جامعنگر همه منابع و بهکارگیری اصول اجتهادی و فقاهتی، پاسخهای قابل اطمینانی به پرسشهای انسان در موضوع مورد نظر داده میشود.
-
فهرست مطالب:
مـقـدمـه 23
فصل اول: واژهشناسی 27
گفتار اول: تعریف جراحی زیبایی 29
الف) تعریف جراحی 29
ب) تعریف جراحی زیبایی 30
گفتار دوم: تعریف زینت و جمال 35
الف) تعریف زینت در لغت 35
ب) تعریف جمال در لغت 39
جمعبندی 41
گفتار سوم: تعریف مسئولیت، ضمان و واژگان مرتبط 42
الف) بررسی معنای لغوی ضمان 42
ب) بررسی معنای اصطلاحی ضمان 43
1. تدارک و جبران خسارت شیء مضمون 44
2. اعتبار خاص شرعی یا عقلایی 44
3. قرار گرفتن مال بر عهده ضامن 45
ج) بررسی معنای مسئولیت 47
د) بررسی معنای اذن و اجازه 48
هـ) بررسی معنای برائت 49
فصل دوم: موضوعشناسی انواع جراحی زیبایی 51
گفتار اول: جراحی زیبایی محض 54
الف) جراحی زیبایی مو 54
1. کاشت مو 55
2. ازاله مو 57
ب) جراحی زیبایی صورت و اعض 58
1. جراحی زیبایی صورت 58
1ـ1. مراحل جراحی صورت 59
2ـ1.عوارض جراحی زیبایی صورت 60
2. جراحی ترمیمی صورت 61
جراحی ترمیمی سوختگی 61
3. جراحی زیبایی چشم و پلک 62
عوارض جراحی پلاستیک چشم و پلک 64
4. جراحی زیبایی ابرو 64
1ـ4. لیفت ابرو 64
2ـ4. تاتو ابرو 65
3ـ4. میکروپیگمنتیشن 69
5. جراحی زیبایی گوش 70
6. جراحی زیبایی بینی 72
1ـ6. عوارض جراحی زیبایی بینی 73
2ـ6. انواع تکنیکهای جراحی زیبایی بینی 76
7. جراحی زیبایی فک 76
1ـ7. جراحی زیبایی فک پایین 76
2ـ7. جراحی فک بال 77
3ـ7. جراحی زیبایی چانه 78
8 . جراحی زیبایی لب 80
1ـ8 . لیفت لب 81
2ـ8 . جراحی شکاف لب و کام 82
ج) جراحی زیبایی پستان 83
1. جراحی زیبایی پستان زنان 83
1ـ1. کوچک کردن پستان 83
2ـ1. بزرگ کردن پستان (پروتز) 85
3ـ1. ماستوپگسی یا لیفت سینه 85
2. جراحی زیبایی پستان مردان (ژنیکوماستی) 87
دـ برخی دیگر از انواع جراحی زیبایی 88
1. خالکوبی 88
1ـ1. عوارض خالکوبی و تاتو 89
2ـ1. انواع تاتو 90
2. برداشتن خال 91
گفتار دوم: جراحی زیبایی درمانی 93
الف) جراحی سوختگی 93
ب) جراحی پیوند پوست 94
ج) جراحی اعضا و جوارح قطع شده 96
1. پیوند اعضای قطعشده 96
2. پیوند انگشت مصنوعی 97
د) جراحی زیبایی دهان و دندان 98
1. جراحی پلاستیک لثه 98
2. روکشهای طلایی 99
3. لامینیت 99
4. نگین دندان 100
هـ) جراحی زیبایی اعضای جنسي 100
1. جراحی زیبایی دستگاه تناسلی 101
1ـ1. جراحی چسبندگی ختنهگاه 101
2ـ1. جراحی زیبایی محل بخیه ختنه 102
3ـ1. عمل زیبایی واژن 102
4ـ1. عمل «لابیاپلاستی» 103
5ـ1. هایمنو پلاستی 103
2. جراحی تغییر جنسیت 104
1ـ2. دوجنسيه 104
2ـ2. ترانس سکشوالها (دگرجنسیتخواه یا تبدیلخواه جنسی) 104
فصل سوم: حکم فقهی جراحی زیبایی 107
گفتار اول: ادله مخالفان جراحی زیبایی محض 109
الف) استدلال به آیه شریفه تغییر خلقت 109
1. عبارات فقه 110
2. بررسی و تحلیل آیه 112
3. دیدگاه مفسران 114
4. روایات مؤید دیدگاه دوم 116
5. جمعبندی 118
ب) استدلال به روايات 120
ج) استدلال به حرمت تدلیس 128
1. بررسی واژه تدلیس 129
2. بررسی روایت تدلیس 129
3. بررسی روایات ماشطه 131
1ـ3. روایت دال بر جواز 131
2ـ3. روایت تفصیل 132
3ـ3. روایت کراهت 133
4ـ3. جمع بین روایات 134
4. نقد و بررسی 136
د) استدلال به قاعده لا ضرر 139
1. بررسی واژه ضرر 140
2. ضرر شخصی یا نوعی 143
3. ضابطه در ضرر 144
هـ) تشبّه به کفار 145
و) اسراف و تبذیر 150
1. معنای لغوی اسراف 150
2. حدّ اسراف 151
3. ملاك و مصاديق حد وسط 153
4. معناى اصطلاحی اسراف 153
5. معنای تبذیر 154
6. دلیل حرمت اسراف 154
ز) تشبه مرد به زن و زن به مرد 157
1. بررسی ديدگاه فقیهان شیعه 158
1ـ1. دیدگاه اول: همجنسگرایی 158
2ـ1. دیدگاه دوم: شبیهنمایی هر یک از زن و مرد به یکدیگر 160
گفتار دوم: ادله جواز جراحی زیبایی 165
الف) اصل حلیت 165
ب) قاعده تسلیط 166
ج) قاعده اضطرار و ضرورت 169
د) قاعده نفی حرج 171
شمول قاعده نسبت به محرمات 172
دیدگاه اول: حکومت لا حرج بر ادله محرمات 172
دیدگاه دوم: عدم حکومت لاحرج بر ادله محرمات 172
نقد و بررسی دیدگاه دوم 173
2. شمول قاعده نسبت به حرج معنوی و روحي 175
گفتار سوم: جراحی زيبايی از حیث ملازمات آن 178
الف) حکم جراحی زیبایی بعد از داخل شدن وقت 178
1. قول اول: عدم جواز 179
2. قول دوم: جواز 180
رد ادله دیدگاه جواز 182
3. تطبیق بحث 185
بـ حکم جراحی زیبایی قبل از داخل شدن وقت نماز 186
دیدگاه اول 187
دیدگاه دوم 188
ج) حکم لمس و نگاه در جراحی زیبایی 190
1. لمس و نظر از ملازمات جراحی زیبایی 190
2. رفع حرمت لمس و نظر در صورت ضرورت 191
گفتار چهارم: حکم اظهار چهره بعد از جراحی زیبایی 194
الف) حکم اصل اطهار چهره زن 194
1. دیدگاه اول: جواز اظهار چهره 194
2. دیدگاه دوم: عدم جواز اظهار چهره 198
3. دیدگاه برگزیده 200
ب) حکم اظهار چهره زینتشدة زن 207
1. ادله شرعی و دیدگاهه 209
1ـ1. روایات 209
2ـ1. عبارات فقه 216
3ـ1. نکات تکمیلی 227
ج) حکم اظهار چهرة زن پس از جراحی زیبایی 229
1. جراحی زیبایی اصلاحی 229
2. جراحی زیبایی تزیینی 232
1ـ2. اباحه 233
2ـ2. استحباب 235
3ـ2. حرمت 259
مقام اول: اظهار چهره تزیینشده و تحریک قوه شهوانی 265
مقام دوم: اظهار چهرة زینت شده بدون تهییج و شهوت 274
جمعبندی 326
فصل چهارم: ضمان و مسئولیت مشاغل پزشکی در جراحی زیبایی 327
گفتار اول: موجبات ضمان پزشک؛ دیدگاهها و ادله 329
الف) دیدگاهه 329
1. دیدگاهها در مورد پزشک جاهل 330
مصادیق خطای پزشک جاهل 333
2. دیدگاهها در مورد پزشک ماهر غیرمقصر 333
دیدگاه اول: ضمان پزشک 334
دیدگاه دوم عدم ضمانت پزشک 335
3. دیدگاهها در مورد پزشک مقصّر 341
1ـ3. بررسی معنای تقصیر پزشکی و مرجع تشخیص آن 343
2ـ3. مصادیق تقصیر پزشکی 344
جمعبندی 345
ب) ادله ضمان پزشک 348
1. ادله عام 348
1ـ1. قاعده اتلاف 348
2ـ1. قاعده غرور 352
3ـ1. روایات عام 356
2. دلیل خاص 362
گفتار دوم: مسقطات ضمان پزشک؛ دیدگاهها و ادله 387
دلیل اول: جایز بودن طبابت 387
دیدگاهه 388
1. عدم ضمان پزشک 388
2. دیدگاه ضمان پزشک 389
دلیل دوم: اذن در معالجه و درمان 390
دیدگاهه 390
1. عدم ضمان پزشک 390
2. دیدگاه ضمان پزشک 392
دلیل سوم: ضرورت 393
دلیل چهار: قاعده احسان 400
1. اقسام احسان 402
1ـ1. احسان در قالب نفعرسانی 402
2ـ1. احسان در قالب دفع ضرر 403
دلیل پنجم: ابراء پزشک توسط بیمار یا ولی او 406
1. دیدگاه مشهور 406
2. دیدگاه عدم اسقاط حق قبل از ثبوت 408
گفتار سوم: مسئولیت جراح زیبایی در صورت مغایرت 413
الف) شروط ابتدایی 413
1. دیدگاهها در شروط ابتدایی 414
2. ادله 414
دلیل اول: استدلال به واژه شرط 415
دلیل دوم: اجماع 416
دلیل سوم: ایقاع نبودن شرط ابتدایی 417
دلیل چهارم: فقدان عناصر اصلی عقد 418
جمعبندي 418
ب) شروط تبانی 420
1. تبیین موضوعی شروط تبانی 421
1ـ1. توافق قبلی و اشاره اجمالی در متن عقد 421
2ـ1. توافق قبلی و انصراف طرفین در متن عقد 422
3ـ1. توافق قبلی و فراموشی موارد توافق از سوی طرفین 422
4ـ1. توافق قبلی و موکول کردن التزام قطعی به زمان عقد 424
5ـ1. توافق قبلی و مبتنی کردن عقد بر مورد توافق 424
2. دیدگاه فقها در مورد شروط تبانی 424
1ـ2. بیاعتباری شروط تبانی 425
نقد و بررسی استدلال شیخ انصاری 433
2ـ2. الزامآور بودن شرط تبانی 435
3. دیدگاه برگزیده 446
ضمائم: فتاوا و استفتائات 449
مسئله اول: انجام عمل جراحى زيبايى 449
دیدگاه جواز 449
ديدگاه عدم جواز 451
مسئله دوم: استفاده دندان طلا برای مردان 452
فهرست منابع 455 -
مقدمه:
سپاس و ستايش بیاندازه مخصوص خداوندی است که نام او راحت روح است و يادش درمان هر درد؛ پروردگاری كه دلالت كرد ما را بر شاهراه نجات، و هدايت نمود به سوی آنچه موجب علوّ درجات است و درود بيكران بر اشرف مخلوقات و برتر اهل آسمانها و زمين، خاتم رسولان، گشايندۀ درهای بسته و آشكاركنندۀ حق با برهان، محمّد مصطفی(صلياللهعليهوآله) و خاندان پاك و گرامیاش.
بیگمان، دانش چراغ راه سعادت، والايی و رفعت آدمی است و افروختن آن نيازمند كاوشهای پياپی پژوهشگرانی است كه دل در گرو آگاهی انسان و توانمندسازی وی دارند. بديهی است اين مهم بدون شناخت ابزارها و مهارتهای لازم امكانپذير نيست. در كنار اين مهارتها و ابزارها، شناخت مسائل، دغدغهها و نيازهای دانشی در دستيابى به انديشهها و افكار جديد از ضروريات تحقيق و پژوهش است كه گاه پيشبردن مطالعات بدون بهرهجُستن از آنها دشوار است.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران و حاکمیت دین در زندگی اجتماعی، افقهای جديدی فراروی دانش فقه که عهدهدار ارائۀ دستورالعمل زندگی است، گشوده شد. دانش فقه از انزوای حوزه فردی خارج و به عرصۀ اجتماعی وارد شد. بیگمان، فقه ـ به عنوان تجلّی عینی دستورهای شریعت ـ ظرفیت پاسخگویی به نیازهای فردی، اجتماعی و حاکمیتی را در قالب فقههای تخصصی دارد. ازجمله فقههای تخصصی، «فقه پزشكی» است كه دانشوران اين حوزه به فراخور نيازهای هر عصر و زمان به بررسی، شناخت دقیق عناوين و موضوعات پیشروی فقهپژوهان اين عرصه پرداختهاند.
مرکز فقهی ائمّۀ اطهار(عليهمالسلام) که به اهتمام مرجع فقید شیعه، حضرت آیتالله العظمی فاضل لنکرانی(قدسسره) در سال 1376 بنیان نهاده شد و هماكنون تحت هدایت هوشمندانه و مدبّرانۀ خلف صالح آن فقيه فقید، حضرت آیتالله حاج شیخ محمّدجواد فاضل لنکرانی ــ دام ظلّه الشريف ـ قرار دارد، رسالت اصلی خود را فراهم آوردن بستر مناسب برای تولید دانش در عرصۀ فقه و علوم وابسته به آن و تربیت پژوهشگران توانمندی میداند که بتوانند با نگارش آثار علمی روزآمد و کارآمد، به معرفی اندیشۀ غنی اهلبیت عصمت و طهارت(عليهمالسلام) و دفاع از مرزهای دانش اسلامی بپردازند.
در اين راستا، گروه فقه پزشكی معاونت پژوهش مرکز فقهی ائمّۀ اطهار(عليهمالسلام) در راستای استفادۀ بهینۀ پژوهشگران، زيرساختهای متون درسی و آموزشی و سازوكارهای ارتقای دانش فقه پزشكی، به جذب و تهيۀ طرحهای پژوهشی اقدام كرده كه ازجمله آنها، «جراحی زيبايی از منظر فقه» است.
پژوهش حاضر که به همت محققان محترم، حجتالاسلام والمسلمین دكتر محمّدعلی قاسمی و حجت الاسلام و المسلمين علی جهانيان ـ زيد عزّهما ـ نگاشته شده، تلاشی است در راستای تبيين و پاسخگويی به پرسشهای فقهی مطرح در عرصۀ جراحی زيبايی و تبيين احكام تكليفی و وضعی موجود در اين حوزه. نويسندگان پس از بررسی موضوعشناسی جراحی زيبايی و بررسی تفصيلی انواع آن، ديدگاههای فقهی مطرح در اين عرصه را به تفصيل بررسی كرده و در فصل آخر نيز به مسئله ضمان و مسؤوليت پزشكان و متصديان جراحی زيبايی اشاره كردهاند.
اكنون كه به ياری خداوند والا، اثر حاضر آمادۀ عرضه به انديشهورزان و پژوهشگران شده، ضمن سپاس و ستايش به درگاه ايزد منّان و آرزوی علوّ درجات برای مؤسس معظّم مركز، از حمايتهای رئيس مكرّم و تمامی عزيزانی كه در به ثمر رسيدن اين اثر، معاونت پژوهشی را ياری رساندند، به ويژه محققان محترم و مدير ارجمند مركز حضرت حجتالاسلام والمسلمين حاج شيخ محمدرضا فاضل كاشانی ـ دامت افاضاته ـ تقدير و تشكر میشود. همچنين از جناب مستطاب حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ محمّدجعفر طبسی و جناب آقای دكتر سيّدجواد حسينیكوهی كه در ارزيابی و نظارت بر اين اثر همكاری داشته و بر اتقان و غنای آن افزودهاند، سپاسگزاری میشود.
اميد آنکه تلاشهای علمی صورتگرفته زمينهساز رشد و تعالی جامعۀ اسلامی و چراغی فراراه جويندگان طريق دانش و معرفت باشد.
سيدجواد حسينیخواه
معاون پژوهشی مركز فقهی ائمّۀ اطهار(عليهمالسلام)بهمن 1399ش / رجب المرجب 1442قمـقـدمـه
جراحی زیبایی یکی از شاخههای نوظهور دانش پزشکی است که در گذر زمان، به تنوع و توسعه مثال زدنی دست یافته است. به دلیل توجه بیشتر جوامع بشری به زیبایی ظاهری، این جراحی امروزه مشتاقان بسیاری یافته و هر روزه، تعداد آن در سراسر جهان فزونی مییابد. فطرت زیباییخواهی انسان از یک سو و توجه دین مبین اسلام به زیبایی و آراستگی از سوی دیگر و همچنین پیشرفتهای معجزه آسای دانش جراحی زیبایی (پلاستیک)، چالشها و پرسشهای فراوانی را در دو حوزه دانش اخلاق و فقه ایجاد میکند. مکتب فقهی تشیع با برخورداری از عنصر اجتهادِ مبتنی بر منابع غنی و اصول مستحکم، همگام با رشد دانش پزشکی، با نگاهی عالمانه، به تبیین وظایف مکلفان در حوزۀ احکام فقهی و حقوقی مسائل نوپیدا پرداخته است. در مقابل افزایش روزافزون متقاضیان جراحی زیبایی و گسترش آن در میان متشرعان، پرسشهای بسیاری را مطرح ساخته که دانش غنی فقه شیعی باید به آنها پاسخ گوید و وظایف مکلفان را در این عرصه روشن سازد.با توجه به توسعه شگرف و معجزهآسای دانش جراحی پلاستیک و فزونی مناسبات و روابط مدنی افراد، پژوهش حاضر با تلفیق جنبههای علمی، هنری، تجاری و حقوقی، در صدد پاسخگویی به پرسشهای فقهی جدید در این عرصه برآمده است. بر این اساس بر آنیم تا نخست به شناخت موضوعی این نوع جراحی و سپس به تییین احکام تکلیفی و وضعی موجود در این حوزه بپردازیم. از آنجا که شناخت موضوعی جراحی پلاستیک و تحلیل درست مصادیق آن، نقش کلیدی در درک، کشف و استخراج احکام فقهی آن دارد، در فصل نخست با استفاده از روش گردآوری اطلاعات (کتابخانهای)، مفاهیم و تعاریف واژگان اصلی و مرتبط با این حوزه را تبیین میکنیم. فصل دوم را به موضوعشناسی جراحی زیبایی (پلاستیک) و بررسی تفصیلی انواع آن اختصاص میدهیم. در فصل سوم با تحقیق، بررسی و نقد دیدگاههای فقهی مطرح در این حوزه، به کشف و تبیین احکام انواع جراحیهای زیبایی میپردازیم. در فصل چهارم نیز ضمان و مسئولیت پزشکان و متصدیان جراحی زیبایی را مورد بررسی قرار میدهیم.
بیتردید شکلگیری گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار(عليهمالسلام) از الطاف الهی و عنایات حضرت ولی عصر(عجلاللهتعاليفرجهالشريف) است که در سایه اندیشه و اراده حضرت آیتالله حاج شیخ جواد فاضل لنکرانی ـ دامت برکاته العالیه ـ جامه عملی پوشیده است. بر این اساس بر خود لازم میدانم از ایشان برای همه صبوریها، حمایتهای و راهنماییها سپاسگزاری کنم و توفقیات روزافزونشان را از خداوند متعال طلب نمایم. همچنین از حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدرضا فاضل کاشانی، مدیر مرکز فقهی ائمه اطهار(عليهمالسلام) و حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر سیدجواد حسینیخواه، معاون پژوهشی مرکز و حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدجعفر طبسی و حجتالاسلام المسلمین جناب آقای دکتر سیدجواد حسینیکوهی، ارزیابان محترم این اثر که هر یک به گونهای در به ثمر نشستن آن نقش آفریدند، تشکر میکنم.
امید آنکه این تلاش ناچیز، مورد پذیرش حضرت احدیت و توجه ویژه حضرت ولی عصر(عجلاللهتعاليفرجهالشريف) قرار گیرد و گامی هرچند کوچک در مسیر پاسخگویی فقه امامیه به مسائل نوپیدا، محسوب شود.
محمدعلی قاسمی
مدیر گروه فقه پزشکی مرکز فقهی ائمه اطهار(عليهمالسلام)
خرداد 1400ش / مطابق شوال 1442ق