قاعده میسور

فهرست تفصيلی مطالب
سخن آغازین    21
پیش‌گفتار    25
فصل نخست: کلیات    29
گفتار نخست: بازشناسی قاعده    31
1. مفاد قاعده    31
2. واژه شناسی (مفردات) قاعده    33
2-1. میسور    33
2-1-1. میسور در لغت    33
2-1-2. میسور در اصطلاح فقه و اصول    34
2-2. معسور    35
2-2-1. معسور در لغت    35
2-2-2. معسور در اصطلاح فقه و اصول    35
3. تعابیر قاعده    35
3-1. لايُترَك الميسور بالمعسور    35
3-2. المیسور لا یسقط بالمعسور    36
3-3. ما لا یدرک کله لا یترک کله    36
3-4. سقوط التكليف بالبعض لا يستلزم سقوط التكليف بالباقي    36
3-5. إنّ المقدور علیه لا یسقط بسقوط المعجوز عنه    37
3-6. إنّ المتعذّر یسقط اعتباره و الممکن یستصحب فیه التکلیف    37
گفتار دوّم: ديدگاه‌ها در حجّيت قاعده    31
1. حجیّت مطلق    39
2. عدم حجیّت مطلق    41
3. تفصیل میان افراد و اجزاء    43
4. تفصیل میان اجزاء و شرایط    44
5. تفصیل میان اجزاء خارجیه و ذهنیه    44
6. تفصیل میان اجزاء متّصله و منفصله    45
7. تفصیل میان تکالیف نفسی و غیری    45
8. تفصیل از حیث گستره موضوعی    46
گفتار سوّم: نوع و صنف قاعده    49
1. نوع قاعده    49
2. صنف قاعده    53
گفتار چهارم: تاریخچه و پیشینه تحقیق    55
فصل دوم: پشتوانه‌های قاعده    59
گفتار نخست: پشتوانه‌های اصولی و فقاهتی    61
1. اجماع    61
1-1. دیدگاه شیخ انصاری    62
1-2. دیدگاه محقّق بجنوردی    63
1-3. دیدگاه برگزیده    63
1-3-1. وجود اجماع بر قاعده    64
1-3-2. حجیّت اجماع مدرکی    64
2. بنای عقلاء    70
2-1. مناقشه در تمسّک به بنای عقل    71
2-2. پاسخ حضرت استاد    72
2-3. دیدگاه برگزیده    73
3. تمسّک به اطلاق مرکّبات    73
3-1. شروط تمسّک به اطلاق مرکّبات    74
3-1-1. وجود مقدّمات اطلاق    74
3-1-2. عدم اطلاق دلیل جزئیّت یا شرطیّت    75
3-1-3. عدم وضع الفاظ برای عبادات صحیح    76
3-2. دیدگاه برگزیده    76
4. استقراء    77
4-1. مناقشات محقّق نراقی بر تمسّک به استقراء    78
4-1-1. مناقشه نخست    78
4-1-2. پاسخ حضرت استاد    79
4-1-3. مناقشه دوّم    79
4-1-4. پاسخ حضرت استاد    80
4-2. دیدگاه برگزیده    81
5. استصحاب    82
5-1. تقریرات پنج گانه تمسّک به استصحاب    83
5-1-1. استصحاب کلّی    86
5-1-1-1. بیان نخست استصحاب کلّی    86
5-1-1-2. بیان دوّم استصحاب کلّی    87
5-1-1-3. تفاوت بیان نخست با بیان دوّم    89
5-1-1-4. مناقشات وارده بر جریان استصحاب کلّی    90
5-1-1-4-1. مناقشه نخست    90
5-1-1-4-2. مناقشه دوّم    90
5-1-1-4-3. مناقشه سوّم    92
5-1-1-4-4. مناقشه چهارم    93
5-1-1-4-5. بررسی مناقشه چهارم    95
5-1-1-5. دیدگاه برگزیده    96
5-1-2. استصحاب شخصی    96
5-1-2-1. تقریر نخست: استصحاب وجوب نفسی با لحاظ متعلّق    96
5-1-2-1-1. مناقشه محقّق اصفهانی    100
5-1-2-1-2. مناقشه امام خمینی    101
5-1-2-1-3. بررسی مناقشه امام خمینی    103
5-1-2-1-4. دیدگاه برگزیده    104
5-1-2-2. تقریر دوّم: استصحاب وجوب نفسی بدون لحاظ متعلّق    104
5-1-2-2-1. تفاوت تقریر دوّم با تقریر نخست    106
5-1-2-2-2. مناقشات محقّق اصفهانی    107
5-1-2-2-2-1. مناقشه نخست    107
5-1-2-2-2-2. پاسخ محقّق اصفهانی به مناقشه نخست خویش    108
5-1-2-2-2-3. مناقشه حضرت استاد در پاسخ محقّق اصفهانی    108
5-1-2-2-2-4. مناقشه دوّم    108
5-1-2-2-2-5. پاسخ حضرت استاد به مناقشه دوّم    109
5-1-2-2-3. دیدگاه برگزیده    109
5-1-2-3. تقریر سوّم: استصحاب وجوب باقی اجزاء بدون لحاظ نفسیّت و غیرّت    110
5-1-2-3-1. مناقشه محقّق اصفهانی    111
5-1-2-3-2. پاسخ حضرت استاد    112
5-1-2-3-3. دیدگاه برگزیده    113
5-1-2-4. تقریر چهارم: استصحاب انبساطی    113
5-1-2-4-1. مناقشه امام خمینی    114
5-1-2-4-2. پاسخ حضرت استاد    116
5-1-2-4-3. دیدگاه برگزیده    118
5-2. جمع‌بندی و دیدگاه برگزیده پیرامون دلیل استصحاب    119
گفتار دوّم: پشتوانه‌های نقلی    121
1. استناد به کتاب    121
1-1. آیه 16 سوره تغابن    121
1-1-1. تقریر استدلال به آیه    121
1-1-2. تحلیل و بررسی    123
1-1-2-1. نسبت‌سنجی آیه با آیه متناظر    123
1-1-2-1-1. دیدگاه شیخ طبرسی    126
1-1-2-1-2. بررسی کلام شیخ طبرسی    127
1-1-2-1-3. دیدگاه علامه طباطبایی    128
1-1-2-1-4. بررسی کلام علامه طباطبایی    131
1-1-3. دیدگاه برگزیده    132
1-2. آیه 129 سوره نساء    133
1-2-1. تقریر استدلال به آیه    133
1-2-2. تحلیل و بررسی    136
1-2-2-1. معنای عدالت در آیه    136
1-2-2-1-1. روایت هشام بن حکم    136
1-2-2-1-2. دیدگاه علاّمه طباطبایی    138
1-2-3. دیدگاه برگزیده    139
1-3. آیه 286 سوره بقره    140
1-3-1. تقریر استدلال به آیه    141
1-3-2. تحلیل و بررسی    142
1-3-2-1. معنای «وسع» در آیه    142
1-3-2-2. مراد از «تکلیف» در آیه    143
1-3-3. دیدگاه برگزیده    145
1-4. آیه 199 سوره اعراف    145
1-4-1. تقریر استدلال به آیه    145
1-4-2. تحلیل و بررسی    146
1-4-2-1. معنای «عفو» در آیه    146
1-4-3. دیدگاه برگزیده    148
1-5. آیه 185 سوره بقره    149
1-5-1. تقریر استدلال به آیه    149
1-5-2. تحلیل و بررسی    150
1-5-2-1. بررسی گستره عرضی آیه    150
1-5-2-1-1. مناقشه در گستره عرضی آیه    152
1-5-2-1-1-1. مناقشه نخست    152
1-5-2-1-1-2. پاسخ حضرت استاد    153
1-5-2-1-1-3. مناقشه دوّم    164
1-5-2-1-1-4. پاسخ حضرت استاد    164
1-5-2-2. بررسی گستره طولی آیه    165
1-5-3. دیدگاه برگزیده    165
1-6. آیه 20 سوره مزمل    166
1-6-1. تقریر استدلال به آیه    167
1-6-2. تحلیل و بررسی    167
1-6-2-1. تحلیل مفاد آیه    168
1-6-2-1-1. مراد از «لَنْ تُحْصُوهُ» در آیه    171
1-6-2-1-2. مراد از «فَاقْرَؤُا» در آیه    172
1-6-3. دیدگاه برگزیده    173
2. ستناد به سنّت    173
2-1. بررسی سندی روایات    174
2-1-1. جبران ضعف سندی با شهرت جابره    175
2-1-1-1. کلام وحید بهبهانی    176
2-1-1-2. کلام شیخ انصاری    177
2-1-2. مناقشه در شهرت جابره    177
2-1-2-1. مناقشه محقّق نراقی    178
2-1-2-1-1. مناقشه در شهرت متنی    178
2-1-2-1-2. مناقشه در شهرت مدلولی    179
2-1-2-1-3. دیدگاه برگزیده محقّق نراقی    180
2-1-2-2. مناقشه امام خمینی    181
2-1-2-3. پاسخ حضرت استاد    183
2-1-2-4. مناقشه صاحب «اوثق الوسائل»    185
2-1-2-5. پاسخ حضرت استاد    187
2-1-3. دیدگاه برگزیده حضرت استاد    188
2-2. بررسی دلالی روایات    189
2-2-1. روایت نخست    189
2-2-1-1. تقریر استدلال    191
2-2-1-2. تحلیل و بررسی    191
2-2-1-2-1. گمانه‌زنیها در خصوص معنای روایت    191
2-2-1-2-2. دیدگاه محقّق نراقی    197
2-2-1-2-2-1. مناقشه نخست    197
2-2-1-2-2-2. پاسخ محقّق نراقی    198
2-2-1-2-2-3. مناقشه دوّم    200
2-2-1-2-2-4. پاسخ محقّق نراقی    201
2-2-1-2-3. دیدگاه شیخ انصاری    202
2-2-1-2-4. دیدگاه آخوند خراسانی    205
2-2-1-2-5. دیدگاه محقّق نائینی    208
2-2-1-2-6. دیدگاه محقّق اصفهانی و امام خمینی    209
2-2-1-2-7. بررسی کلمات محقّق اصفهانی و امام خمینی    216
2-2-1-2-8. دیدگاه محقّق بجنوردی    220
2-2-1-2-9. بررسی دیدگاه محقّق بجنوردی    226
2-2-1-2-10. دیدگاه محقّق روحانی    227
2-2-1-2-11. بررسی کلمات محقّق روحانی    232
2-2-1-3. جمع‌بندی و بیان دیدگاه برگزیده    234
2-2-2. روایت دوّم    237
2-2-2-1. تقریر استدلال    237
2-2-2-2. تحلیل و بررسی    238
2-2-2-2-1. دیدگاه محقّق نراقی    238
2-2-2-2-2. دیدگاه شیخ انصاری    243
2-2-2-2-3. بررسی کلمات شیخ انصاری    247
2-2-2-2-4. دیدگاه آخوند خراسانی    248
2-2-2-2-5. دیدگاه محقّق نائینی    253
2-2-2-2-6. دیدگاه محقّق اصفهانی    255
2-2-2-2-7. بررسی کلمات محقّق اصفهانی    263
2-2-2-2-8. دیدگاه محقّق بجنوردی    269
2-2-2-2-9. دیدگاه امام خمینی    272
2-2-2-2-10. بررسی کلمات امام خمینی    279
2-2-2-2-11. دیدگاه محقّق روحانی    281
2-2-2-2-12. بررسی کلمات محقّق روحانی    293
2-2-2-3. جمع‌بندی و بیان دیدگاه برگزیده    297
2-2-3. روایت سوّم    301
2-2-3-1. تقریر استدلال    301
2-2-3-2. تحلیل و بررسی    302
2-2-3-2-1. مناقشات چهارگانه محقّق نراقی    302
2-2-3-2-1-1. مناقشه نخست    303
2-2-3-2-1-2. مناقشه دوّم    303
2-2-3-2-1-3. مناقشه سوّم    304
2-2-3-2-1-4. مناقشه چهارم    305
2-2-3-2-2. پاسخ شیخ انصاری    307
2-2-3-2-2-1. پاسخ به مناقشه نخست    307
2-2-3-2-2-2. پاسخ به مناقشه دوّم    309
2-2-3-2-2-3. پاسخ به مناقشه سوّم    311
2-2-3-2-2-4. پاسخ به مناقشه چهارم    312
2-2-3-2-3. دیدگاه آخوند خراسانی    314
2-2-3-2-4. دیدگاه محقّق عراقی    318
2-2-3-2-5. دیدگاه محقّق اصفهانی    324
2-2-3-2-6. بررسی کلمات محقّق اصفهانی    328
2-2-3-3. جمع‌بندی و بیان دیدگاه برگزیده    330
فصل سوم: گستره قاعده    333
گفتار نخست: مصادیق مستند به قاعده    335
1. مصادیق مستند به قاعده در فقه امامیه    335
1-1. تعذّر از ازاله تمام نجاست    336
1-2. تعذّر از تعفیر یا دفعات تغسیل ولوغ    336
1-3. تعذّر از نزح چاه به قدر معیّن    336
1-4. تعذّر از تباعد متعیّن میان چاه آب و بالوعه    337
1-5. بهره‌گیری از شن و ماسه به جای خاک در تعفیر    337
1-6. تعذّر از شستن کامل اعضاء وضو به جهت قطع عضو    338
1-7. تعذّر از شستن کامل اعضاء وضو به جهت جبیره    339
1-8. تعذّر از دو مرتبه شستن اعضاء وضو    341
1-9. تعذّر از مضمضه کامل در وضو    341
1-10. تعذّر از شستن دست قبل از وضو    341
1-11. تعذّر از مباشرت در اعمال عبادی    342
1-12. تعذّر از حکایت کامل اذان و ادعیه    342
1-13. تعذّر از استبراء کامل    343
1-14. جلوس حائض در عبادت‌گاه    343
1-15. تعذّر از اجرای کامل آداب احتضار    344
1-16. تعذّر از اغسال سه گانه میّت    345
1-17. تعذّر از تغسیل میّت توسط مماثل    346
1-18. تعذّر از تکفین کامل میّت    347
1-19. تعذّر از اتیان اذکار و ادعیه نماز میّت    348
1-20. تعذّر از تربیع جنازه    349
1-21. تعذّر از طی مسافت معهود برای طلب آب    350
1-22. مسح نمودن اعضای وضو به جای شستن    351
1-23. تعذّر از تیمّم با کف دو دست    352
1-24. تعذّر از ایفای کامل نمازهای نافله    353
1-25. تعذّر از ستر کامل عورت    354
1-26. تعذّر از مراعات فاصله متعیّن میان مرد و زن در نماز    355
1-27. لزوم ارتکاب اقل المحذورین    356
1-28. تعذّر از ایستاده خواندن نماز    358
1-29. تعذّر از قرائت کامل در نماز    360
1-30. تعذّر از رکوع و سجود متعارف    361
1-31. تعذّر از اداء تمام واجبات مالی    363
1-32. تعذّر از ایفای متعلّق نذر    364
1-33. تعذّر از ایفای کامل کفاره روزه    366
1-34. لزوم پرهیز از مفطرات روزه پس از بطلان    367
1-35. تعذّر از روزه‌داری کامل    368
1-36. لزوم گزینش راه کم سایه بر معتکف    370
1-37. تعذّر از مباشرت در حجّ    371
1-38. تعذّر از اجرای کامل وصیّت متوفّی    374
1-39. تعذّر از بستن احرام در میقات    379
1-40. انتقال حکم عضو اصلی بدن به عضو زائد    380
1-41. لزوم اکتفا به قدر ضرورت در ترک واجب یا کردار حرام    382
1-42. تعذّر از احیاء کامل شب های قدر    384
1-43. تعذّر از تباعد متعیّن رامی از جمره    386
1-44. تعذّر از اتیان جمار و قربانی بهینه    386
1-45. تعذّر از ذبح قربانی حجّ قِران در محلّ متعیّن    389
1-46. کشیدن موسی بر روی سر فاقد مو    391
1-47. لزوم امر به معروف و نهی از منکر تا حدّ مقدور    392
1-48. تعذّر از اجرای کامل حدود و احکام    394
1-49. تعذّر از مراعات مصلحت اهمّ موکّل یا مولّی علیه    398
1-491. لزوم مراعات مصلحت اصیل توسط نماینده    398
1-49 – 1-1. لزوم مراعات مصالح موکّل توسط وکیل    399
1-49 – 1-2. لزوم مراعات مصالح مولّی علیه از سوی ولی    399
1-492. لزوم مراعات مصلحت اهمّ    401
1-493. لزوم مراعات مصلحت مهمّ در صورت تعذّر از مراعات مصلحت اهم    402
1-50. تعذّر از ذبح شرعی حیوان افتاده در چاه    402
1-51. تعذّر از مراعات قید فوریّت در واجب فوری    404
1-52. تعذّر از مراعات قیود احکام    405
1-53. فراموش نمودن تسمیه در ابتدای اعمال    407
1-54. تعذّر از استقبال در نماز روی راحله    408
1-55. عبادات و معاملات أخرس    408
1-56. تعذّر از تسلیم «مالا یملک» همراه «مایملک»    411
1-57. تعذّر از جبران کالای مثلی در باب ضمان    412
1-58. تعذّر از انشاء صیغ عقود به عربی    414
1-59. تعذّر از تساوی دفعات در قصاص جراحات    416
1-60. تعذّر از دسترسی به مجتهد اعلم زنده    417
1-61. تعذّر از بر پایی آرسته حکومت اسلامی    419
1-62. تعذّر از یاری تمامی مسلمانان بلاد دیگر    420
2. مصادیق مستند به قاعده در فقه عامّه    420
2-1. فقدان آب کافی برای وضو یا غسل    423
2-2. تعذّر از کفن و دفن و نماز میّت متعارف    424
2-3. تعذّر از ادای کامل زکات    425
2-4. تعذّر از همراه بردن اموال در هجرت الی الله    426
2-5. تعذّر از فسخ عملی معامله    427
2-6. تعذّر از اجرای فعلی وصیّت به وقف    428
2-7. تعذّر از گواه گرفتن دو مسلمان بر وصیّت    428
2-8 . عدم دسترسی به قاضی منصوب    430
2-9. تداخل حد محاربه و قصاص یمنی    431
3. دیدگاه فقها پیرامون مصادیق قاعده    432
3-1. دیدگاه مخالفین قاعده    432
3-1-1. دیدگاه محقّق نراقی    432
3-1-2. بررسی کلمات محقّق نراقی    443
3-1-3. دیدگاه محقّق خویی    445
3-1-4. بررسی کلمات محقّق خویی    445
3-2. دیدگاه موافقین قاعده    446
3-2-1. دیدگاه محقّق بجنوردی    446
3-2-2. دیدگاه محقّق روحانی    447
3-3. دیدگاه برگزیده    448
گفتار دوّم: گستره عرضی قاعده    451
1. گستره حکمی قاعده    451
1-1. جریان قاعده در واجب معلّق و مشروط    452
1-1-1. دیدگاه شیخ انصاری    453
1-1-2. دیدگاه محقّق نائینی    455
1-1-3. دیدگاه محقّق روحانی    459
1-1-4. بررسی کلمات محقّق روحانی    463
1-1-5. دیدگاه برگزیده    465
1-2. جریان قاعده در واجب غیری (مقدّمی)    465
1-2-1. دیدگاه صاحب هدایه المسترشدین    466
1-2-2. دیدگاه محقّق بجنوردی    467
1-2-3. دیدگاه برگزیده    468
1-3. جریان قاعده در مستحبّات    469
1-3-1. دیدگاه شیخ انصاری    469
1-3-2. دیدگاه امام خمینی    470
1-3-3. دیدگاه برگزیده    471
1-4. جریان قاعده در محرّمات و مکروهات    471
1-4-1. دیدگاه شهید سیّد محمّد صدر    472
1-4-1-1. مناقشه و پاسخ نخست شهید صدر    472
1-4-1-2. پاسخ حضرت استاد    472
1-4-1-3. مناقشه و پاسخ دوّم شهید صدر    473
1-4-1-4. پاسخ حضرت استاد    474
1-4-1-5. مناقشه سوّم شهید صدر    474
1-4-1-6. پاسخ حضرت استاد    475
1-4-2. دیدگاه برگزیده    475
2. گستره موضوعی قاعده    476
2-1. جریان قاعده در کلّی دارای افراد    476
2-1-1. دیدگاه محقّق روحانی    477
2-1-2. بررسی کلمات محقّق روحانی    479
2-1-3. دیدگاه‌ برگزیده    481
2-2. جریان قاعده در تکالیف مقیّد (مشروط)    481
2-2-1. دیدگاه‌ شیخ انصاری    481
2-2-2. دیدگاه‌ محقّق اصفهانی    485
2-2-3. دیدگاه‌ برگزیده    487
2-3. جریان قاعده در تکالیف دارای بدل اضطراری    487
2-3-1. دیدگاه‌ه    488
2-3-1-1. پیش‌گامی جریان قاعده    488
2-3-1-2. انتقال به بدل اضطراری    491
2-3-1-3. جمع میان اتیان میسور و بدل اضطراری    493
2-3-1-4. تخییر میان اتیان میسور یا بدل اضطراری    495
2-3-1-5. قول به تفضیل    500
2-3-2. دیدگاه برگزیده    502
گفتار سوّم: گستره طولی قاعده    505
1. راه‌بند های جریان طولی قاعده    507
1-1. دشواری احراز موضوع قاعده    507
1-1-1. دیدگاه محقّق نائینی    507
1-1-2. دیدگاه محقّق بجنوردی    509
1-1-3. دیدگاه برگزیده    511
1-2. پیش‌آمد تخصیص اکثر    513
1-2-1. پاسخ آخوند خراسانی    514
1-2-2. پاسخ محقّق اصفهانی    515
1-2-3. پاسخ امام خمینی    520
1-2-4. پاسخ حضرت استاد    521
1-3. لزوم پشتیبانی عمل فقه    522
1-3-1. دیدگاه موافقین    522
1-3-2. دیدگاه مخالفین    523
1-3-3. دیدگاه برگزیده    524
2. ملاک جریان قاعده    525
2-1. نیوند عرفی    525
2-1-1. دیدگاه آخوند خراسانی    525
2-1-2. دیدگاه امام خمینی    528
2-2. تعیّن شرعی    531
2-2-1. دیدگاه محقّق نائینی    531
2-2-2. دیدگاه محقّق بجنوردی    532
2-3. دیدگاه برگزیده    533
کتاب نامه    535