اصول صدر جلد دوم
-
فهرست مطالب:
مقدّمه جلد دوم (مترجم) 5 مقدّمه جلد دوم (مقرّر) 7 بخش چهارم: گفتارهاى مربوط به اوامر 9 فصل اوّل: دلالتهاى مادّه «امر» 11 گفتار اوّل: معانى مادّه «امر» 13 راهكار اوّل 14 راهكار دوم 15 گفتار دوم: دلالت مادّه «امر» بر علو و استعلا 19 گفتار سوم: دلالت مادّه «امر» بر وجوب 21 1. اصل دلالت «امر» بر وجوب 21 2. منشأ دلالت امر بر وجوب 23 دليل ديدگاه اوّل 24 دليل ديدگاه دوم 24 دليل ديدگاه سوم 27 ثمرههاى فقهى مترتّب بر اين سه ديدگاه 33 گفتار چهارم: دلالت مادّه «امر» بر طلب و اراده 37 بررسى مسئله كلامى 38 بررسى مسئله فلسفى 40 ايجاد شدن اراده بهخاطر وجود مصلحت در خودش 53 يك. امكان يا عدم امكان 54 دو. فرع فقهى 54 فصل دوم: دلالتهاى صيغه امر 61 گفتار اوّل: دلالت صيغه امر بر طلب 63 گفتار دوم: چگونگى دلالت صيغه امر بر وجوب 71 گفتار سوم: استعمال جمله خبرى در طلب 75 مرحله اوّل: تفسير دلالت جمله خبرى بر طلب 75 ديدگاه اوّل 75 ديدگاه دوم 78 مرحله دوم: دلالت جمله خبرى بر وجوب يا مطلق طلب 79 گفتار چهارم: واجب تعبّدى و واجب توصّلى 83 مطلب اوّل: سقوط واجب بهوسيله فعل ديگران 84 مرحله اوّل: مقتضاى اصل لفظى 84 مرحله دوم: مقتضاى اصل عملى 86 مطلب دوم: سقوط واجب بهوسيله حصّه غير اختيارى 91 مقتضاى اصل لفظى و اطلاق امر 91 مرحله دوم: مقتضاى اصل عملى 98 مطلب سوم: سقوط واجب بهوسيله حصّه حرام 98 مرحله اوّل: مقتضاى اصل لفظى 98 مرحله دوم: مقتضاى اصل عملى 100 مطلب چهارم: بىنياز بودن از قصد قربت 101 مرحله اوّل: استحاله اخذ قصد قربت در متعلّق امر 102 مقام اوّل: استحاله اخذ قصد قربت به معناى قصد امتثال امر 103 ديدگاه برگزيده در مورد استحاله اخذ امر 114 مقام دوم: اخذ قصد قربت به معنايى غير از قصد امتثال امر 120 امكان اخذ قصد محبوبيت 127 امكان اخذ جامع بين قصدهاى گوناگون در متعلّق امر 130 مرحله دوم: عبادى بودن واجب به معناى تعدّد امر آن 130 مرحله سوم: جداكردن تعبّدى و توصّلى از راه غرض 137 مرحله چهارم: ديدگاه برگزيده 138 مقتضاى اصل در بحث تعبّدى و توصّلى 140 مقام اوّل: مقتضاى اصل لفظى هنگام شك در تعبّديت 141 تقريب اطلاق لفظى براى اثبات توصّليت 141 مقام دوم: مقتضاى اصل عملى هنگام شك در تعبّديت 153 گفتار پنجم: دلالت امر بر نفسى و تعيينى و عينى بودن وجوب 159 مطلب اوّل: اقتضاى اطلاق امر، نسبت به نفسى يا غيرى بودن 159 مطلب دوم: اقتضاى اطلاق امر، نسبت به تعيينى يا تخييرى بودن 164 مطلب سوم: اقتضاى اطلاق امر، نسبت به عينى يا كفايى بودن 165 گفتار ششم: دلالت امر در مورد حظر (ممنوعيت) 167 نكته 168 گفتار هفتم: دلالت امر بر مرّه و تكرار 171 پيوستى درباره تعدّد يا تبديل امتثال 181 فرع فقهى 184 فصل سوم: اِجـزا 189 تعريف اِجزا 191 گفتار اوّل: اِجزاى امر اضطرارى 193 مرحله ثبوت 193 اثر اوّل: اِجزا از واقع 194 اثر دوم: جايز بودن بدار از نظر وضعى (صحّت عمل اضطرارى در اوّل وقت) 194 اثر سوم: جايز بودن بدار از نظر تكليفى (عدم حرمت عمل اضطرارى در اوّل وقت) 195 اثر چهارم: آيا جايز است مكلّف خودش را در اضطرار قرار دهد؟ 198 مرحله اثبات 199 بررسى مسئله اوّل 199 روش عقلى براى تقييد امر اختيارى بهوسيله امر اضطرارى 200 روش استظهارى براى تقييد امر اختيارى بهوسيله امر اضطرارى 205 بررسى مسئله دوم (وجوب قضا) 222 گفتار دوم: اجزاى امر ظاهرى 227 حالت اوّل: انكشاف مخالفت حكم ظاهرى با واقع از راه يقين 227 بيان اوّل: ديدگاه محقّق خراسانى 228 بيان دوم: ديدگاه سببيت 236 حالت دوم: انكشاف مخالفت حكم ظاهرى با واقع از راه تعبّد 245 يك. انكشاف خلاف بهوسيله اماره 245 دو. انكشاف خلاف بهوسيله اصل 245 فصل چهارم: مقدّمه واجـب 255 مراد از مقدّمه واجب 257 گفتار اوّل: تقسيمات مقدّمه 259 آيا شرط متأخّر، معقول است؟ 259 مرحله اوّل: شرط متأخّر براى وجوب 260 مرحله دوم: شرط متأخّر براى واجب 265 مرحله سوم: بررسى معقوليت شرط متقدّم 268 گفتار دوم: تقسيمات واجب 271 1. واجب مشروط و واجب مطلق 271 مقام اوّل: واجب مشروط در عالم نفس الأمر(عالم ثبوت) 272 1. مرحله ملاك 272 2. مرحله اراده و شوق 272 3. مرحله جعل و اعتبار 280 مقام دوم: امكان واجب مشروط در عالم اثبات 285 2. واجب معلّق و واجب منجّز 287 تنبيههاى واجب معلّق 294 تنبيه اوّل: تفسير مقدّمات مفوّت در مقام ثبوت 294 تنبيه دوم: وجوب «تعلّم» به عنوان مقدّمه واجب 309 تنبيه سوم: حكم مواردى كه نمىدانيم قيد به مادّه باز مىگردد يا هيئت 314 دنبالهاى براى بحث 321 3. واجب نفسى و واجب غيرى 323 جهت اوّل: تعريف واجب نفسى و واجب غيرى 323 جهت دوم: دوران وجوب ميان نفسى و غيرى 327 جهت سوم: ثواب و عقاب واجب غيرى 335 مقام اوّل: ترتّب ثواب و عقاب بر واجب غيرى 335 مقام دوم: امكان تقرّب بهوسيله واجب غيرى 339 جهت چهارم: وجه قربى بودن طهارات 342 جهت پنجم: ساختار وجوب غيرى 349 ديدگاه اوّل: نظريه مشهور 349 ديدگاه دوم: نظريه صاحب معالم 349 ديدگاه سوم: نظريه شيخ انصارى 352 ديدگاه چهارم: نظريه صاحب فصول (مقدّمه موصل) 356 تنبيه اوّل: تنافى ميان حرمت و وجوب 376 تنبيه دوم: ثمره مقدّمه موصل 381 جهت ششم: ثمره وجوب مقدّمه 390 جهت هفتم: حكم شك در وجوب مقدّمه 396 جهت هشتم: ملازمه بين وجوب شىء و وجوب مقدّمه آن 409 دلايل ديگر براى اثبات ملازمه 413 تفصيل بين مقدّمات 416 خاتمه: مقدّمه مستحب و مكروه و حرام 419 فصل پنجم: رابطه امر به شىء با نهى از ضدّش 421 گفتار اوّل: ضدّ خاص 427 مسلك تلازم 428 مسلك مقدّميت 430 مقام اوّل: شيوههايى براى اثبات «توقّف ضد بر عدم ضدّ ديگر» 431 تطبيق دو مسلك به شيوهاى ديگر 434 مقام دوم: برهانهايى براى ابطال «توقّف يكى از دو ضد بر عدم ديگرى» 437 ديدگاه تفصيل در توقّف ضد بر عدم ضدّ ديگر 461 گفتار دوم: ضدّ عام (نقيض) 463 عالم حكم و اعتبار 464 عالم حب و بغض و اراده و كراهت 469 گفتار سوم: ثمره بحث ضد 473 اعتراض اوّل 473 اعتراض دوم 484 گفتار چهارم: امر به ضدّ مهم، به نحو «ترتّب» 487 مطلب اوّل: ثمره ترتّب 488 مطلب دوم: از بين رفتن موضوع يكى از دو دليل بهوسيله ديگرى 493 مطلب سوم: اثبات ترتّب از طريق طرح فروع فقهى 500 مطلب چهارم: طوليت امر مهم نسبت به امر اهم 505 تقريب اوّل 506 تقريب دوم 509 تقريب سوم 510 مطلب پنجم: اشكالهاى جانبى ترتّب 511 اشكال اوّل 511 اشكال دوم 515 اشكال سوم 518 مطلب ششم: ترتّب در لسان محقّق نائينى 523 بررسى مقدّمه اوّل 523 بررسى مقدّمه دوم 524 بررسى مقدّمه سوم 529 بررسى مقدّمه چهارم 530 بررسى مقدّمه پنجم 537 مطلب هفتم: نكته اساسى در دليل امكان ترتّب 540 اشكالهاى مربوط به امكان ترتّب 541 مطلب هشتم: ترتّب دوطرفه 546 ديدگاه برگزيده درباره ترتّب دوطرفه 550 مطلب نهم: تطبيق ترتّب بر مسئله جهر و اِخفات 551 مطلب دهم: تزاحم بين واجب موسّع و واجب مضيّق 558 فصل ششم: حالتهاى ويژه امر 567 گفتار اوّل: امر آمر با علم به انتفاى شرط آن 569 گفتار دوم: امر به امر 573 گفتار سوم: امر بعد از امر 575 گفتار چهارم: امر بعد از نسخ وجوب 577 مرحله اوّل: اصل لفظى 577 ارتباط اين مسئله با يك ديدگاه فلسفى 580 مرحله دوم: اصل عملى 583 فصل هفتم: چگونگى تعلّق امر 587 گفتار اوّل: تعلّق امر به افراد يا طبيعت 589 ورود به بحث 599 روش اوّل در فهم عنوان بحث 599 روش دوم در فهم عنوان بحث 600 روش سوم در فهم عنوان بحث 602 روش چهارم در فهم عنوان بحث 603 گفتار دوم: واجب تخييرى 605 ديدگاه اوّل 605 ديدگاه دوم 608 ديدگاه سوم 612 ديدگاه چهارم 617 ديدگاه پنجم 617 ديدگاه برگزيده 618 اثر عملى 618 امكان تخيير بين اقل و اكثر 619 گفتار سوم: واجب كفايى 629 بررسى ديدگاه اوّل 630 بررسى ديدگاه دوم 634 بررسى ديدگاه سوم 635 بررسى ديدگاه چهارم 637 گفتار چهارم: واجب موقّت، واجب موسّع و واجب مضيّق 639 مطلب اوّل: بحث ثبوتى 639 مطلب دوم: بحث اثباتى 641 بررسى صورت اوّل 641 بررسى صورت دوم 642 بررسى صورت سوم 643 فهرست منابع 647 فهرست مطالب 649 -
مقدمه:
مقدّمه جلد دوم (مترجم)
در كتاب حاضر، مباحث لفظى به دو بخش تحليلى و لغوى تقسيم شدهاند. در جلد اوّل، به مباحث لفظى تحليلى ـ كه درباره معانى حروف و هيئتها بودند ـ پرداخته شد و از گفتارهاى لفظى لغوى نيز بحث مشتق بررسى گرديد. اكنون در اين جلد، بحث ديگرى از بحثهاى لفظى لغوى بررسى مىگردد.گفتنى است در اين جلد، مقرّر محترم، آية الله سيّد محمود هاشمى شاهرودى ـ حفظه الله ـ در برخى از موارد، حاشيههايى بر بيان شهيد صدر(قدس سرّه) دارند كه با توجّه به ذكر آنها در كتاب الأضواء و الآراء و تقريرات درس خارج ايشان، از ترجمه آنها مگر در برخى از موارد خاص، خوددارى كردهام.
حسن مهدوى
مرداد ماه 1393مقدّمه جلد دوم (مقرّر)
الحمد لله ربّ العالمين و الصلاة و السلام على قائد البشريّة الصالحة محمّد و على آله الميامين.اين، بخش دوم از مباحث علم اصول است كه سرور و مولاى بزرگ ما، شهيد اسلام، آية الله العظمى سيّد صدر(قدس سرّه) آنها را تدريس نموده و در بردارنده بحثهاى اوامر ـ كه بخشى از مباحث دليل لفظى به شمار مىروند ـ است.
خداوند سبحان، توفيق نشر اين مباحث را هنگامى به ما عنايت كرد كه استاد بزرگ ما و عمود سرفراز علم و هدايت و كسى كه با از دست دادن او ثلمهاى در دين و علم وارد شد و تأثير شهادتش در قلب امام عصر(عج) بسيار بزرگ و شديد بود، به شهادت رسيده و از دست رفته بود.
من هنگام نوشتن اين مباحث، گاهى نكاتى را كه به ذهن قاصرم مىرسيد، يادداشت مىكردم تا در فرصت مناسب درباره آنها از جناب استاد نظرخواهى كنم، چنانكه در مباحث جلد اوّل و مباحث تعارض ادلّه اين كار را انجام دادم؛ ولى اراده خداوند سبحان، اينگونه شد كه ما از وجود شريف او محروم شويم و گرفتار مصيبت عظماى او گرديم كه از خداوند مسئلت مىكنيم به ما و همه مؤمنان توانايى تحمّل و صبر بر آن را عنايت كند. از اين رو، تصميم گرفتم خودم آن نكات را پيرايش و آنها را در حاشيه ذكر كنم؛ شايد كه پژوهشگران بتوانند از آنها استفاده كنند. توفيق من، تنها از خداوند است. بر او توكّل مىكنم و به او پناه مىبرم.
سيّد محمود هاشمى
25 ذو القعده 1405 هجرى
قم مقدّس